Trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách xử trí hiệu quả

Trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi nếu không điều trị kịp thời có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm thanh quản hoặc hen suyễn, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ. Vì vậy, khi trẻ không may đối mặt với tình trạng này, việc cha mẹ chủ động tìm hiểu thông tin chi tiết về nguyên nhân, dấu hiệu, cách điều trị và các biện pháp phòng ngừa hiệu quả là vô cùng quan trọng để chăm sóc sức khỏe cho bé một cách tốt nhất.

I. Trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi là gì và có khác biệt gì so với GERD?

Trào ngược dạ dày (Gastroesophageal Reflux – GER) là hiện tượng sinh lý khá phổ biến khi thức ăn cùng với dịch vị axit từ dạ dày bị đẩy ngược lên thực quản – ống dẫn thức ăn từ miệng xuống dạ dày. Ở trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ, hiện tượng này có thể xảy ra thường xuyên do hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện (1).

Tuy nhiên, nếu tình trạng trào ngược này xảy ra với tần suất dày đặc (ví dụ, hơn hai lần một tuần và kéo dài trong vài tuần) và gây ra các triệu chứng khó chịu, ảnh hưởng đến sức khỏe hoặc gây biến chứng, thì đó được gọi là bệnh trào ngược dạ dày thực quản (Gastroesophageal Reflux Disease – GERD). GERD là một dạng rối loạn tiêu hóa cần được quan tâm và điều trị đúng cách.

Trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi gây ra các triệu chứng khó chịu

II. Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày thường có những dấu hiệu nhận biết nào?

Trẻ 4 tuổi khi bị trào ngược dạ dày có thể phàn nàn về chứng ợ chua, axit trong miệng, buồn nôn, nôn, khó nuốt và đôi khi đau bụng hoặc đau ngực. Các triệu chứng khi bị trào ngược dạ dày ở trẻ 4 tuổi gồm:

1. Triệu chứng thường gặp

Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày thường có các biểu hiệu sau:

• Ợ nóng: đây là triệu chứng phổ biến nhất khi trẻ 4 tuổi bị trào ngược, có thể kéo dài tới 2 giờ.
• Thường xuyên nôn mửa ngay sau khi ăn.
• Cảm giác ợ chua, ợ hơi, đầy bụng.
• Đau bụng hoặc đau ngực.
• Có cảm giác bị đau ở phía sau xương ức 
• Liên tục ợ hơi, nấc cụt.
• Chán ăn, ăn ít.
• Nghẹn, thở khò khè nếu dịch trào ngược vào khí quản, phổi.
• Quấy khóc, cáu gắt sau khi ăn.
• Miệng có vị chua, hôi miệng.

2. Triệu chứng nghiêm trọng

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, trào ngược dạ dày ở trẻ 4 tuổi có thể tiến triển nặng gây ra các triệu chứng nghiêm trọng dưới đây:

• Nôn trớ thức ăn liên tục, đôi khi có kèm theo máu.
• Quấy khóc không ngớt dù bố mẹ dỗ dành.
• Ngủ không sâu giấc.
• Bỏ ăn
• Suy dinh dưỡng, thiếu máu, da xanh xao.
• Ho lâu ngày không khỏi.
• Nhiễm trùng phổ, viêm họng.
• Không tăng cân, chậm phát triển, có dấu hiệu suy dinh dưỡng.
• Khó khăn trong việc nuốt thức ăn, thở khò khè.
• Có thể tím tái hoặc ngưng thở.
• Có thể gặp vấn đề sâu răng, viêm họng, đau họng hoặc nhiễm trùng tai.

Trẻ bị trào ngược có thể bỏ ăn, quấy khóc thường xuyên

Trường hợp trẻ 4 tuổi xuất hiện một trong các dấu hiệu trào ngược dạ dày nghiêm trọng ở trên, ba mẹ nên đưa con đến ngay bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Yumangel gợi ý: Trào ngược dạ dày ở trẻ 3 tuổi – Nguyên nhân và cách điều trị

II. Nguyên nhân gây trào ngược dạ dày ở trẻ 4 tuổi

Nguyên nhân gây tình trạng trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi được phân thành 2 nhóm là: nhóm nguyên nhân sinh lý và nhóm nguyên nhân bệnh lý. Cụ thể:

1. Nhóm nguyên nhân sinh lý

Đây là những nguyên nhân phổ biến liên quan đến tính chất phát triển chưa hoàn thiện của cơ thể trẻ:

• Chức năng cơ vòng thực quản dưới chưa hoàn thiện: Ở trẻ 4 tuổi, cơ vòng thực quản dưới (van một chiều giữa thực quản và dạ dày) có thể chưa phát triển đầy đủ hoặc hoạt động chưa ổn định. Cơ này có thể yếu hoặc giãn ra không đúng lúc, khiến thức ăn và axit dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản.
• Hệ tiêu hóa chưa ổn định: Dạ dày của trẻ nhỏ thường có kích thước nhỏ hơn, nằm ngang và cao hơn so với người lớn. Đồng thời, hệ tiêu hóa tổng thể của trẻ 4 tuổi vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện, có thể dẫn đến rối loạn tiêu hóa.
• Chế độ ăn uống không khoa học:
  • Tiêu thụ quá nhiều thực phẩm kích thích tiết axit dạ dày hoặc khó tiêu như đồ ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ, socola, caffeine (có trong một số đồ uống), bạc hà, thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, nước ngọt có gas.
  • Ăn quá no trong một bữa hoặc ăn quá nhanh.
  • Thói quen ăn các loại thức ăn mềm, lỏng cũng có thể dễ trào ra ngoài hơn.
• Thói quen sinh hoạt không lành mạnh:
  • Trẻ thường nằm ngay, chạy nhảy hoặc vận động mạnh ngay sau khi ăn, tạo áp lực lên dạ dày.
  • Ăn quá sát giờ đi ngủ.
• Các yếu tố khác:
  • Thừa cân hoặc béo phì làm tăng áp lực lên ổ bụng.
  • Căng thẳng tâm lý.
  • Tác dụng phụ của một số loại thuốc (ví dụ: một số thuốc trị hen suyễn, thuốc kháng histamin, thuốc giảm đau).
  • Tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động.

2. Nhóm nguyên nhân bệnh lý

Bên cạnh các nguyên nhân sinh lý, trẻ 4 tuổi bị trào ngược cũng có thể do nguyên nhân bệnh lý bẩm sinh hoặc trên đường tiêu hóa:

• Bệnh lý đường tiêu hóa:
  • Viêm loét dạ dày, tá tràng.
  • Thoát vị khe hoành (Hiatal hernia): Tình trạng một phần dạ dày chui lên khoang ngực qua lỗ cơ hoành.
  • Sa dạ dày.
  • Các vấn đề về khả năng co bóp của dạ dày và hệ tiêu hóa như viêm ruột, nhiễm trùng.
• Bệnh lý bẩm sinh hoặc tình trạng sức khỏe khác:
  • Một số bệnh lý bẩm sinh như bệnh Down, bại não (cerebral palsy), hở van tim bẩm sinh.
  • Trẻ có sự chậm phát triển nghiêm trọng về thể chất hoặc thần kinh.
  • Các tình trạng nhiễm trùng toàn thân.
  • Tiền sử phẫu thuật thực quản hoặc vùng bụng trên.

Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày chủ yếu có thể do chức năng cơ vòng thực quản chưa hoàn thiện và hệ tiêu hóa còn non nớt.

IV. Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày có nguy hiểm không? 

Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày diễn ra thường xuyên và kéo dài có thể gây mệt mỏi, mất cảm giác thèm ăn, gây rối loạn giấc ngủ và dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng cho trẻ.

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, trào ngược dạ dày ở trẻ 4 tuổi có thể gây ra nhiều biến biến chứng nguy hiểm về tiêu hóa, hô hấp, răng miệng và tai mũi họng.

1. Biến chứng về tiêu hóa

Trẻ 4 tuổi bị viêm thực quản ở nhiều mức độ khác nhau gây ảnh hưởng đến hoạt động ăn uống và tiêu hóa. 

Nghiêm trọng nhất là barrett thực quản – đây là một tổn thương tiền ung thư của ung thư biểu mô tuyến thực quản, thường gặp ở những người bệnh mắc bệnh lý trào ngược dạ dày – thực quản. Thực quản bị viêm, đường thực quản hẹp gây khó khăn cho việc lưu thông thức ăn từ miệng xuống dạ dày.

2. Biến chứng về hô hấp

Trẻ ho kéo dài, thở khò khè, các phương pháp điều trị thông thường không thể làm giảm triệu chứng. Nguyên nhân gây ra biến chứng này là do axit từ dạ dày sẽ trào lên thực quản khiến dây thanh quản ở cổ họng dày lên khiến trẻ bị khàn giọng, thở khò khè.

Nghiêm trọng hơn, trào ngược dạ dày trẻ 4 tuổi còn liên quan đến tình trạng hen suyễn. 

Cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ nếu tình trạng ngày càng nghiêm trọng hơn

3. Biến chứng về răng miệng và tai mũi họng

Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày bệnh lý còn có thể bị viêm xoang, viêm tai, chậm tăng cân, mòn răng, suy dinh dưỡng. Các vấn đề này nếu để kéo dài sẽ đến sự phát triển cả thể chất, tâm lý và hành vi của trẻ.

4. Biến chứng khác

Trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi bị nếu không điều trị kịp thời còn có thể bị sưng tấy và nóng rát trong thực quản. 

Nguy hiểm hơn nữa trẻ có thể xuất huyết thực quản (chảy máu thực quản) với các triệu chứng như: xuất huyết (nôn ra máu), đau bụng dữ dội, mất ý thức, đi ngoài phân đen hoặc có máu… Đây là biến chứng nguy hiểm cần điều trị y tế ngay.

V. Trào ngược dạ dày ở trẻ 4 tuổi được chẩn đoán bằng cách nào? 

Trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi có các dấu hiệu nghiêm trọng như đau quặn bụng, nôn nhiều, đi ngoài ra máu, khó thở, ba mẹ nên đưa con đi thăm khám ngay. 

Nếu trẻ có các biến chứng liên quan đến trào ngược hoặc các vấn đề y tế khác (ví dụ như hen suyễn, viêm phổi, tăng trưởng kém, đau hoặc nôn dai dẳng, đau hoặc khó nuốt), thường cần phải xét nghiệm. Loại xét nghiệm phụ thuộc vào độ tuổi và triệu chứng của trẻ. 

Dưới đây là một số xét nghiệm phổ biến trong chẩn đoán trào ngược dạ dày cho trẻ 4 tuổi:

1. Loạt xét nghiệm về đường tiêu hóa trên

Xét nghiệm về đường tiêu hóa trên có thể được khuyến nghị cho trẻ bị nôn mửa mạnh hoặc khó nuốt hoặc đau khi nuốt. 

Để thực hiện xét nghiệm này, trẻ sẽ nuốt một chất lỏng gọi là “chất cản quang có thể dễ dàng nhìn thấy bằng tia X. Barium là loại chất tương phản chính, nhưng các chất khác đôi khi cũng được sử dụng. Sau khi nuốt chất lỏng, một loại tia X đặc biệt (nội soi huỳnh quang) sẽ được sử dụng để xem hình dạng và cấu trúc của miệng, thực quản và dạ dày.

Mục đích chính của xét nghiệm đường tiêu hóa trên là tìm kiếm các bất thường về cấu trúc như xoắn ruột hoặc tắc nghẽn trong dạ dày (cả hai đều hiếm gặp). Xét nghiệm này cũng có thể hữu ích trong việc đánh giá các nguyên nhân gây nôn cũng như đau hoặc khó nuốt (ví dụ như hẹp hoặc các vấn đề về nhu động ở thực quản). 

Tuy nhiên, xét nghiệm chỉ có thể cho thấy trào ngược nhưng không thể phân biệt giữa trào ngược bình thường và GERD.

2. Nội soi trên 

Thủ thuật nội soi dạ dày cho trẻ trên có thể được khuyến nghị cho trẻ bỏ ăn, nôn mửa, đau hoặc khó nuốt.

Bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa sẽ thực hiện nội soi sau khi trẻ được dùng thuốc an thần. Một ống nội soi nhỏ mềm có đèn và camera sẽ được đưa qua miệng vào thực quản và dạ dày của trẻ. 

Với kỹ thuật này, bác sĩ có thể xem liệu có tổn thương hay không và thường lấy mẫu mô (sinh thiết) để xét nghiệm. Thủ thuật này không gây đau đớn, mặc dù một số trẻ có thể bị đau họng tạm thời sau thủ thuật. 

Bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa sẽ thực hiện nội soi dạ dày thực quản của trẻ

3. Nghiên cứu trở kháng hoặc pH thực quản trong 24 giờ

Cách để đo lượng trào ngược dạ dày thực quản trực tiếp nhất là nghiên cứu pH thực quản (đo trào ngược axit) hoặc nghiên cứu trở kháng thực quản (đo trào ngược axit và không axit).

Các xét nghiệm này tương tự nhau và đôi khi được thực hiện cùng một lúc. Thông qua kết quả thu được, bác sĩ có thể đánh giá tần suất trào ngược xảy ra như thế nào. 

Phương pháp nghiên cứu trở kháng hoặc pH thực quản trong 24 giờ thường được dành riêng cho những trẻ có chẩn đoán không rõ ràng sau khi nội soi hoặc sau khi thử nghiệm điều trị. 

Để thực hiện xét nghiệm này, bác sĩ sẽ đưa một ống mỏng có cảm biến qua mũi vào thực quản và giữ nguyên trong 24 giờ. Ống không đau nhưng có thể gây khó chịu ở phía sau cổ họng và một số trẻ nhỏ có thể cố gắng kéo nó ra.

Trong khi đặt ống, ba mẹ sẽ cần ghi nhật ký về các triệu chứng của trẻ. Bác sĩ sẽ xem lại nhật ký và kết quả xét nghiệm để xem mức độ thường xuyên xảy ra trào ngược, tốc độ đào thải axit và liệu có mối liên hệ giữa các triệu chứng và trào ngược axit hoặc không axit hay không.

Đối với những trẻ không thể giữ ống đúng vị trí, bác sĩ sẽ gắn cảm biến theo dõi độ pH không dây vào niêm mạc thực quản trong quá trình nội soi trong khi trẻ được gây mê. Thiết bị này đo và truyền số đo pH đến máy thu và dữ liệu được tải xuống máy tính sau 48 giờ. Dữ liệu về mức độ axit trong thực quản sau đó có thể được phân tích. Viên nang rơi ra sau 48 giờ và được thải ra ngoài theo phân.

3. Phương pháp chẩn đoán khác 

Một số xét nghiệm khác có thể được sử dụng trong chẩn đoán trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày gồm:

• Siêu âm: Xét nghiệm hình ảnh này có thể giúp bác sĩ phát hiện chứng hẹp môn vị.
• Xét nghiệm máu và nước tiểu: Giúp xác định hoặc loại trừ các nguyên nhân có thể gây nôn mửa tái phát và tăng cân kém.
• Xét nghiệm khả năng tiêu hóa thức ăn/nghiên cứu làm rỗng dạ dày: Các bác sĩ sẽ kiểm tra xem thức ăn có được xử lý từ dạ dày vào ruột non một cách bình thường hay không. Nếu chậm làm rỗng dạ dày có thể gây trào ngược thực quản. 
• X-quang dạ dày: Kiểm tra sự bất thường ở dạ dày và đánh giá tình trạng viêm loét.
• X-quang ngực: Chụp X-quang có thể kiểm tra các dấu hiệu cho thấy chất trong dạ dày đã di chuyển vào phổi. 

VI. Các phương pháp điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ 4 tuổi 

Việc lựa chọn phương pháp điều trị tùy thuộc vào độ tuổi của trẻ, mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng, nguyên nhân và đáp ứng của trẻ với việc điều trị. Các cách điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi hiện nay gồm:

1. Thay đổi lối sống 

Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày nhẹ và vừa có thể được bác sĩ khuyến nghị thay đổi lối sống hàng ngày. Những thay đổi này có thể bao gồm

• Tránh một số loại thực phẩm: Bao gồm caffeine, bạc hà, socola vì có thể làm giãn cơ giống như van ở đầu dưới của thực quản, khiến axit trào ngược vào thực quản. Thực phẩm và đồ uống có tính axit (cola, nước cam và thức ăn cay) làm nặng hơn triệu chứng trào ngược. Thực phẩm giàu chất béo (pizza, khoai tây chiên) làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày khiến triệu chứng bệnh nghiêm trọng hơn.
• Nâng đầu giường từ 15-20cm: Nâng cao đầu giường khi nằm có thể giúp giảm chứng ợ chua về đêm. Khi nằm ở tư thế này, đầu và vai lên cao hơn dạ dày giúp trọng lực ngăn axit trào ngược vào thực quản. Ba mẹ có thể nâng cao đầu giường cho con bằng cách thêm xốp dưới nệm hoặc đặt các khối gỗ ở dưới đầu giường. 

Hạn chế cho trẻ ăn đồ chiên rán quá nhiều dầu mỡ

• Tránh khói thuốc lá: Tiếp xúc với khói thuốc lá có thể làm trầm trọng thêm tình trạng trào ngược theo nhiều cách. Đầu tiên, khói thuốc làm giảm lượng nước bọt trong miệng và cổ họng (nước bọt giúp trung hòa axit). Khói thuốc lá cũng gây ho, nicotine làm giảm áp lực ở van cơ thực quản dưới, cho phép nhiều axit đi vào thực quản hơn.
• Tránh nằm sau khi ăn: Nằm khi bụng đang căng và no có thể làm tăng nguy cơ trào ngược axit. Do đó, trẻ nên ăn bữa tối cách giờ đi ngủ ít nhất 2 tiếng
• Nhai kẹo cao su: Nhai kẹo cao su có thể làm tăng lượng nước bọt tiết ra, giúp trung hòa axit dạ dày đã đi vào thực quản. Tuy nhiên, phương pháp kẹo cao su không được khuyến khích cho trẻ dưới 4 tuổi.
• Kiểm soát cân nặng: Ở những trẻ 4 tuổi bị thừa cân hoặc béo phì, giảm cân có thể giúp giảm trào ngược. 

2. Điều trị bằng thuốc 

Bác sĩ có thể đề nghị điều trị cho trẻ bằng thuốc nếu các triệu chứng không được cải thiện hoặc trở nên trầm trọng hơn. Các loại thuốc thường dùng là:

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI)

Tác dụng ngăn chặn tăng tiết axit trong dạ dày. Các loại thuốc PPI được sử dụng phổ biến nhất ở trẻ em bao gồm: Esomeprazole Lansoprazole, Omeprazole, Pantoprazole, Rabeprazole… 

Thuốc PPI thường được dùng bằng đường uống (dạng viên, viên nang hoặc dạng lỏng). Một số loại thuốc có sẵn dưới dạng viên hòa tan, viên nang và trộn các hạt trong nước sốt táo. 

Uống thuốc PPI khi bụng đói (trước bữa sáng ít nhất 30 phút), sau đó ăn bữa sáng sẽ giúp thuốc phát huy tác dụng tốt nhất. Nếu các triệu chứng trào ngược của trẻ không cải thiện sau khi dùng PPI trong hai đến bốn tuần, có thể nên thực hiện xét nghiệm chẩn đoán. 

Không nên cho trẻ uống thuốc nếu không có sự hướng dẫn của bác sĩ

• Thuốc đối kháng thụ thể Histamin

Thuốc đối kháng Histamin có tác dụng làm giảm sản xuất axit trong dạ dày. Thuốc cho hiệu quả hơn thuốc kháng axit trong việc làm giảm chứng ợ nóng và tác dụng kéo dài hơn. 

Thuốc đối kháng Histamin thường dùng cho trẻ 4 tuổi khi bị trào ngược gồm: Cimetidine, Famotidine, Nizatidine.

Trường hợp trẻ dùng thuốc chẹn Histamine trước nhưng triệu chứng bệnh trào ngược không thuyên giảm, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc PPI tiếp theo. 

Lưu ý: Thuốc Histamin thường không được khuyên dùng để điều trị trào ngược dạ dày lâu dài. 

• Thuốc khác

Bên cạnh đó, bác sĩ có thể kê thêm thuốc hỗ trợ đường tiêu hoá, thuốc làm trống dạ dày và tăng cường đề kháng cho trẻ. 

Cần lưu ý rằng, cơ thể trẻ em 4 tuổi đang trong giai đoạn phát triển và nhạy cảm nên ba mẹ tuyệt đối không tự ý cho con uống thuốc. Chỉ cho con uống thuốc khi có chỉ định của bác sĩ. 

Đặc biệt, nếu trẻ bị trào ngược do nhiễm khuẩn vi khuẩn HP, ba mẹ không được mua thuốc kháng sinh về cho con uống vì có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn HP phát triển gây khó khăn cho việc điều trị.

3. Phẫu thuật 

Phẫu thuật thường không cần thiết ở trẻ em và thanh thiếu niên khỏe mạnh mắc bệnh trào ngược dạ dày GERD. Phẫu thuật có thể được bác sĩ chỉ định trẻ có biến chứng nghiêm trọng không thể kiểm soát được bằng thuốc.

Phương pháp phẫu thuật trào ngược dạ dày cho trẻ 4 tuổi thường là nội soi. Phương pháp này ít đau và thời gian hồi phục nhanh hơn. Khi thực hiện, phần trên của dạ dày được quấn quanh thực quản củng cố cơ thắt thực quản dưới (LES) và làm giảm đáng kể tình trạng trào ngược.

Trào ngược dạ dày ở trẻ em 4 tuổi có thể chữa trị khỏi nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Vì vậy, ngay khi nghi ngờ có dấu hiệu trẻ bị trào ngược dạ dày, ba mẹ nên đưa con đi thăm khám càng sớm càng tốt để tránh bệnh tiến triển nặng gây biến chứng nguy hiểm ảnh hưởng tới sức khỏe và sự phát triển của con.

*Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp.

Tài liệu tham khảo:

• https://badgut.org/information-centre/a-z-digestive-topics/children-with-reflux/
• https://www.uptodate.com/contents/gastroesophageal-reflux-disease-in-children-and-adolescents-beyond-the-basics/print#:~:text=Because%20the%20stomach%20naturally%20produces,cause%20bothersome%20symptoms%20or%20problems
• https://www.nationwidechildrens.org/family-resources-education/700childrens/2020/10/could-my-child-have-acid-reflux
• https://www.samitivejhospitals.com/article/detail/curbing-the-reflux
• https://www.childrens.com/specialties-services/conditions/gastroesophageal-reflux-disease
• https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/gerd-gastroesophageal-reflux-disease-in-children

Có thể bạn quan tâm:

• Hội chứng ruột kích thích ở trẻ
• Bệnh viêm dạ dày ruột ở trẻ em