Trào ngược dạ dày ở trẻ em 3 tuổi: Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử trí hiệu quả

Trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ 3 tuổi thường do các vấn đề ở cơ thắt thực quản dưới. Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, trẻ 3 tuổi bị trào ngược nặng có thể gặp các biến chứng nguy hiểm về hô hấp, viêm loét thực quản, chảy máu thực quản, mô sẹo ở thực quản, viêm phổi và hen suyễn…

I. Trào ngược dạ dày ở trẻ em 3 tuổi là gì?

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) ở trẻ em 3 tuổi là tình trạng các chất chứa trong dạ dày, bao gồm cả axit, trào ngược lên thực quản (ống dẫn thức ăn từ miệng xuống dạ dày). Cơ chế bệnh sinh chính là do dạ dày được cấu tạo đặc biệt để chứa axit mạnh phục vụ tiêu hóa, trong khi thực quản lại không có lớp bảo vệ tương tự. Khi axit này tiếp xúc với niêm mạc thực quản của trẻ, nó sẽ gây ra các triệu chứng khó chịu.

Điều quan trọng là cần phân biệt GERD với trào ngược sinh lý, vốn là hiện tượng phổ biến ở hầu hết trẻ sơ sinh khỏe mạnh và đang phát triển trong năm đầu đời (hay còn gọi là “ói sữa” hoặc nôn trớ nhẹ nhàng). Khoảng 95% trường hợp, trẻ sẽ tự hết tình trạng này khi được 12-15 tháng tuổi (1). Tuy nhiên, trào ngược dạ dày ở trẻ em 3 tuổi thường không phải là hiện tượng sinh lý nữa, mà có thể là dấu hiệu của bệnh GERD, đặc biệt khi trẻ đã qua giai đoạn sơ sinh và các triệu chứng trở nên dai dẳng. GERD phổ biến hơn ở trẻ từ 2-3 tuổi trở lên.

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) ở trẻ em 3 tuổi gây ra các triệu chứng khó chịu

II. Nguyên nhân gây trào ngược ở trẻ em 3 tuổi

Nguyên nhân chính khiến trẻ 3 tuổi bị trào ngược thường liên quan đến sự yếu kém hoặc do những vấn đề liên quan đến bệnh lý co thắt thực quản. Bình thường, cơ này mở ra để thức ăn đi vào dạ dày và đóng lại để giữ thức ăn bên trong. Khi cơ này giãn ra quá thường xuyên hoặc quá lâu không đúng lúc, axit từ dạ dày sẽ dễ dàng trào ngược lên thực quản.

1. Do cơ thắt thực quản dưới yếu 

Theo medlineplus.gov, có một cơ (cơ thắt thực quản dưới) hoạt động như một van giữa thực quản và dạ dày. Khi trẻ nuốt, cơ này sẽ giãn ra để thức ăn đi từ thực quản xuống dạ dày. Cơ này thường đóng kín nên thức ăn trong dạ dày không chảy ngược vào thực quản.

Ở trẻ bị trào ngược dạ dày, cơ này trở nên yếu hoặc giãn ra khi không cần thiết, và thức ăn trong dạ dày chảy ngược vào thực quản. Điều này có thể xảy ra vì:

• Thoát vị gián đoạn: đây là tình trạng phần trên của dạ dày đẩy lên ngực thông qua lỗ hở ở cơ hoành.
• Áp lực lên bụng tăng do thừa cân hoặc béo phì. 
• Các loại thuốc: thuốc trị hen suyễn, thuốc kháng histamine, thuốc an thần, thuốc giảm đau, thuốc chống trầm cảm.
• Hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói thuốc thụ động. 
• Phẫu thuật trước đó ở thực quản hoặc vùng bụng trên.
• Chậm phát triển nghiêm trọng.
• Một số tình trạng thần kinh: ví dụ như bại não.

2. Do bệnh lý

Trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày cũng có thể do nguyên nhân bệnh lý bẩm sinh hoặc trên đường tiêu hóa.

• Bệnh lý bẩm sinh: Chẳng hạn như bệnh Down, hở van tim bẩm sinh, bại não, các tình trạng nhiễm trùng toàn thân. 
• Bệnh lý đường tiêu hóa: Ví dụ như thoát cơ hoành, viêm loét dạ dày, sa dạ dày. Những bệnh lý này có thể làm suy yếu cơ thắt thực quản dưới và dễ dẫn đến tình trạng trào ngược dạ dày.
• Bệnh lý ảnh hưởng đến chức năng co bóp của dạ dày và đường tiêu hóa: Chẳng hạn như viêm ruột, nhiễm trùng, dị ứng… 

Trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày cũng có thể do nguyên nhân bệnh lý bẩm sinh

3. Nguyên nhân khác

Một số nguyên nhân khác làm tăng nguy cơ trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày thực quản gồm:

• Hệ tiêu hóa chưa ổn định có thể gây ra các rối loạn trong quá trình tiêu hóa thức ăn.
• Chế độ ăn uống không khoa học, ăn thực phẩm kích thích tạo nhiều axit dạ dày như nước ngọt có ga, bánh kẹo, đồ ăn nhanh, chế biến sẵn, thức ăn cay nóng… 
• Thói quen ăn uống không tốt, chẳng hạn như ăn quá no; vừa ăn vừa xem ti vi điện thoại; vừa ăn vừa chạy nhảy; đi ngủ ngay săn khi ăn…
• Trẻ bị căng thẳng tâm lý, lo lắng quá mức.

Đọc thêm: Ăn gì để giảm axit dạ dày?

III. Trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày thường có biểu hiện – triệu chứng nào ?

Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ 3 tuổi, có thể gặp khó khăn trong việc diễn tả chính xác những gì mình cảm thấy. Thay vì phàn nàn về chứng ợ nóng điển hình như người lớn, các bé thường biểu hiện ảnh hưởng đến sức khỏe chung chung hơn. Cha mẹ cần chú ý quan sát các dấu hiệu sau:

1. Triệu chứng thường gặp

Các triệu chứng trào ngược dạ dày có thể xảy ra khác nhau ở mỗi đứa trẻ. Chúng có thể bao gồm:

• Ợ nóng, ợ chua: đây là triệu chứng phổ biến nhất, có thể theo dài hơn 2 tiếng và có xu hướng trầm trọng hơn sau bữa ăn. 
• Nôn mửa: thường xảy ra sau khi trẻ ăn xong.
• Trẻ có thể bị nghẹn hoặc thở khò khè nếu chất lỏng trào ngược vào khí quản và phổi.
• Thường xuyên ợ hơi hoặc nấc cụt.
• Trẻ cáu kỉnh hoặc quấy khóc sau khi ăn.
• Ăn ít hơn so với bình thường.
• Hơi thở có mùi hôi, miệng có vị chua hoặc trào ngược dạ dày gây đắng miệng. 

Các triệu chứng trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày thường dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề sức khỏe khác, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến tiêu hóa. Do đó, nhiều ba mẹ chủ quan không đưa con đi thăm khám khiến bệnh tiến triển nặng.

Một số trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày có thể có các biểu hiện ít gặp hơn hoặc liên quan đến các biến chứng tiềm ẩn:

• Ho dai dẳng (Persistent cough), đặc biệt là về đêm hoặc sau khi nằm xuống.
• Khàn giọng (Hoarseness) kéo dài.
• Các vấn đề về tai-mũi-họng tái phát như viêm họng, viêm tai giữa, hoặc thậm chí viêm xoang (sinusitis) khi tình trạng kéo dài.
• Khò khè, khó thở (có thể liên quan đến hen suyễn do trào ngược).

2. Triệu chứng nghiêm trọng cần đi khám ngay

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, trào ngược dạ dày ở trẻ 3 tuổi có thể tiến triển nặng với các triệu chứng nghiêm trọng sau: 

• Nôn trớ thức ăn liên tục, đôi khi có kèm theo máu.
• Bỏ ăn.
• Ngủ không sâu giấc.
• Suy dinh dưỡng, thiếu máu, da xanh xao.
• Không tăng cân, chậm phát triển, có dấu hiệu suy dinh dưỡng.
• Khó khăn trong việc nuốt thức ăn, thở khò khè.
• Ho lâu ngày không khỏi.
• Nhiễm trùng phổ, viêm họng.
• Có thể tím tái hoặc ngưng thở.
• Có thể bị sâu răng, viêm họng, đau họng hoặc nhiễm trùng tai.

Trường hợp trẻ 3 tuổi xuất hiện một trong các dấu hiệu trào ngược dạ dày nghiêm trọng ở trên, ba mẹ nên đưa con đến ngay bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Trẻ trào ngược có thể bỏ ăn, ăn không ngon

IV. Trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày có nguy hiểm không?

Trào ngược dạ dày ở trẻ em 3 tuổi nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng ảnh hưởng đến thực quản và hệ hô hấp của trẻ:

• Viêm loét thực quản: Axit dạ dày trào ngược liên tục làm tổn thương niêm mạc thực quản, gây viêm và loét. Điều này khiến trẻ đau đớn khi ăn hoặc nuốt.
• Chảy máu thực quản: Các vết loét sâu có thể gây chảy máu.
• Hẹp thực quản: Viêm nhiễm kéo dài có thể để lại mô sẹo, làm hẹp lòng thực quản, gây khó nuốt.
• Vấn đề về hô hấp:
  • Ho mãn tính, khàn giọng: Do dịch vị axit kích thích đường hô hấp trên.
  • Viêm phổi, viêm phế quản tái phát: Nếu dịch trào ngược bị hít sặc vào phổi.
  • Hen suyễn: GERD có thể làm khởi phát hoặc nặng thêm tình trạng hen suyễn ở một số trẻ.

V. Trào ngược dạ dày ở trẻ 3 tuổi được chẩn đoán như thế nào?

Thông thường trẻ 3 tuổi đã có thể nói tốt, nhưng việc mô tả triệu chứng chi tiết cho bác sĩ thì không phải trẻ nào cũng làm được. Vì vậy, bố mẹ hãy cố gắng theo dõi triệu chứng của con để trao đổi với bác sĩ.

Với trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày, bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm dưới đây để chẩn đoán trào ngược dạ dày hoặc loại trừ các vấn đề khác:

1. X-quang ngực

Chụp X-quang ngực được bác sĩ chỉ định thực hiện để tìm dấu hiệu hít sặc. Thông qua hình thu được, bác sĩ có thể nhìn thấy chất chứa trong dạ dày tràn vào phổi.

2. Dòng GI trên (đường tiêu hóa)

Kỹ thuật GI trên cho phép bác sĩ xem xét các cơ quan ở phần trên của hệ tiêu hóa của trẻ gồm thực quản, dạ dày và phần đầu tiên của ruột non (tá tràng). 

Đối với xét nghiệm này, trẻ sẽ phải nuốt bari. Đây là chất lỏng kim loại bao phủ bên trong các cơ quan của trẻ và hiển thị rõ nét hơn trên X-quang. 

3. Nội soi và sinh thiết

Trong kỹ thuật, một ống nội soi nhỏ linh hoạt sẽ được đưa vào trong đường tiêu hóa của trẻ (thực quản, dạ dày và phần đầu tiên của ruột non) để quan sát nhờ được gắn đèn và camera.

Trong quá trình thực hiện quá trình nội soi cho trẻ, bác sĩ có thể được lấy mẫu mô đường tiêu hóa của trẻ để kiểm tra tìm ra nguyên nhân và loại trừ các vấn đề khác.

4. Nghiên cứu thăm dò trở kháng – PH 24 giờ

Xét nghiệm này để đo mức độ axit trong thực quản của trẻ. Mống nhựa mỏng được đặt vào lỗ mũi của trẻ, xuống cổ họng và vào thực quản. Ống có cảm biến đo độ pH, đầu bên ngoài được gắn vào một màn hình nhỏ để ghi lại mức độ pH của trẻ trong 24 – 48 giờ. 

Trong thời gian đặt máy, trẻ vẫn có thể hoạt động bình thường, ba mẹ cần ghi lại nhật ký về bất kỳ triệu chứng mà trẻ gặp phải có thể liên quan đến chứng trào ngược, chẳng hạn như ho, bịt miệng. Đồng thời cần ghi lại loại thức ăn, thời gian và lượng thức ăn trẻ đã ăn.

5. Nghiên cứu làm rỗng dạ dày

Xét nghiệm này được thực hiện để kiểm tra xem liệu dạ dày của trẻ có xử lý thức ăn và đưa vào ruột non đúng cách hay không. Chậm làm rỗng dạ dày có thể gây trào ngược thực quản.

VI. Điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em 3 tuổi: Những phương pháp nào hiệu quả?

Việc điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ 3 tuổi phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và sức khỏe của bé. Nếu trẻ chỉ bị nôn trớ sau ăn nhưng vẫn phát triển tốt và không gặp các vấn đề khác do trào ngược gây ra thì không cần điều trị.

Các bác sĩ có thể đề nghị thay đổi lối sống hoặc dùng thuốc để điều trị trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ em. Trong một số trường hợp, bác sĩ cũng có thể đề nghị phẫu thuật.

1. Thay đổi lối sống  

Đôi khi trào ngược dạ dày ở trẻ 3 tuổi có thể được kiểm soát bằng cách thay đổi lối sống hàng ngày của bé. Những khuyến nghị thay đổi về lối sống sẽ được bác sĩ căn cứ vào các triệu chứng của trẻ, cụ thể:

• Đừng cho bé ăn quá nhiều: Cho bé ăn 5-6 bữa nhỏ thay vì chỉ căn 3 bữa chính. Điều này giúp trẻ không ăn quá no trong 1 bữa gây áp lực lên dạ dày.
• Tránh các thực phẩm và đồ uống gây ra trào ngược dạ dày: Thường là trái cây họ cam quýt, sôcôla; thực phẩm và đồ uống có caffeine; thực phẩm béo và chiên rán; tỏi, hành, thức ăn cay; bạc hà; thực phẩm và nước sốt làm từ cà chua…
• Đừng để trẻ nằm hoặc đi ngủ ngay sau khi ăn: Nằm khi bụng đang căng và no có thể làm tăng nguy cơ trào ngược axit. Vì vậy, ba mẹ nên khuyến khích trẻ vận động nhẹ nhàng 1-2 tiếng để thức ăn được tiêu hóa hết trước khi đi ngủ.
• Ăn bữa tối sớm, ít nhất 3 giờ trước khi đi ngủ: Không nên ăn sát giờ đi ngủ vì thức ăn không được tiêu hóa hết dễ dẫn đến trào ngược. 
• Nâng cao đầu giường, nằm nghiêng bên trái: Nâng cao đầu giường lên 15 – 20cm kết hợp với nằm nghiêng về bên trái giúp hạn chế trào ngược xảy ra vào ban đêm. Vì khi nằm ở tư thế này, đầu và vai lên cao hơn dạ dày giúp trọng lực ngăn axit trào ngược vào thực quản.
• Massage vùng bụng: Các động tác massage bụng giúp kéo giãn cơ hoành cải thiện hoạt động của dạ dày tốt hơn. Ba mẹ có thể đổ một chút tinh dầu dừa hoặc oliu lên tay sau đó xoa nóng rồi massage bụng cho bé theo hình tròn với lực vừa phải. Thực hiện trong khoảng 10 phút, không thực hiện khi trẻ vừa uống sữa hoặc ăn.

Các động tác massage bụng giúp kéo giãn cơ hoành của trẻ hoạt động của dạ dày tốt hơn

2.  Thuốc Tây y 

Nếu thay đổi lối sống không làm giảm các triệu chứng GERD của trẻ, bác sĩ có thể kê đơn thuốc. Một số thuốc thường dùng là:

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI)

PPI làm giảm lượng axit mà dạ dày tạo ra. PPI có tác dụng điều trị các triệu chứng GERD và chữa lành niêm mạc thực quản tốt hơn các loại thuốc khác, chẳng hạn như thuốc chẹn H2. 

Các bác sĩ thường kê toa PPI để điều trị GERD ở trẻ em trong 4 đến 8 tuần. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn PPI để điều trị lâu dài. Thuốc PPP thường dùng là Esomeprazole Lansoprazole, Omeprazole, Pantoprazole, Rabeprazole

PPI nhìn chung an toàn và hiệu quả. Tác dụng phụ của PPI có thể bao gồm tiêu chảy, nhức đầu hoặc khó chịu ở dạ dày. PPI có thể làm tăng nguy cơ mắc một số loại bệnh nhiễm trùng. 

Các bác sĩ thường kê toa PPI để điều trị GERD ở trẻ em trong 4 đến 8 tuần

• Thuốc chẹn H2 

Thuốc chẹn H2 có tác dụng làm giảm lượng axit mà dạ dày tạo ra. Thuốc chẹn H2 có thể giúp chữa lành thực quản, nhưng không tốt bằng PPI. Loại thuốc H2 thường dùng là: Cimetidine, Famotidine, Nizatidine.

Thuốc chẹn H2 có thể gây ra tác dụng phụ, chẳng hạn như đau bụng, tiêu chảy và nhức đầu, đồng thời có thể làm tăng nguy cơ mắc một số loại nhiễm trùng.

• Thuốc kháng axit 

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định uống thuốc kháng axit trong thời gian ngắn để giảm các triệu chứng GERD nhẹ ở trẻ lớn hơn hoặc thanh thiếu niên. 

Thuốc kháng axit có thể có tác dụng phụ, chẳng hạn như tiêu chảy hoặc táo bón . Các bác sĩ không khuyến khích sử dụng thuốc kháng axit lâu dài vì có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

• Các loại thuốc khác 

Nếu PPI, thuốc chẹn H2 và thuốc kháng axit không cải thiện các triệu chứng của trẻ, bác sĩ có thể khuyên dùng các loại thuốc khác.

Lưu ý: Cơ thể trẻ 3 tuổi đang trong giai đoạn phát triển và nhạy cảm nên ba mẹ tuyệt đối không tự ý cho con uống thuốc. Ba mẹ chỉ cho con uống thuốc khi có chỉ định của bác sĩ. 

3. Phẫu thuật 

Phẫu thuật thường không cần thiết ở trẻ em và thanh thiếu niên khỏe mạnh mắc bệnh trào ngược dạ dày GERD. Tuy nhiên, phẫu thuật có thể được bác sĩ chỉ định trẻ có biến chứng nghiêm trọng không thể kiểm soát được bằng thuốc.

Fundoplication là phẫu thuật phổ biến nhất cho GERD. Các bác sĩ thường thực hiện phẫu thuật nội soi ít đau và hồi phục nhanh hơn. Trong quá trình thực hiện, các bác sĩ phẫu thuật khâu phần trên của dạ dày xung quanh phần cuối của thực quản để tạo thêm áp lực lên cơ vòng thực quản dưới và giúp giảm trào ngược.

VII. Bố mẹ có thể làm gì để hỗ trợ trẻ 3 tuổi bị trào ngược dạ dày?

Sự đồng hành và chăm sóc đúng cách của cha mẹ đóng vai trò vô cùng quan trọng.

• Quan sát và ghi nhận triệu chứng: Giúp bác sĩ có thông tin chính xác để chẩn đoán và theo dõi điều trị.
• Tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ: Bao gồm việc cho trẻ uống thuốc đúng liều, đúng giờ và thực hiện các thay đổi lối sống được khuyến nghị.
• Kiên nhẫn và thấu hiểu: Trẻ có thể cáu kỉnh, khó chịu do bệnh. Sự kiên nhẫn và yêu thương của cha mẹ sẽ giúp trẻ cảm thấy an tâm hơn.
• Trao đổi thường xuyên với bác sĩ: Thông báo cho bác sĩ về bất kỳ thay đổi nào trong triệu chứng của trẻ hoặc nếu có tác dụng phụ của thuốc.

Trào ngược dạ dày ở trẻ em 3 tuổi có thể chữa trị khỏi nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Vì vậy, nếu thấy trẻ 3 tuổi thường xuyên nôn sau ăn kèm theo ợ nóng và đau bụng, hãy đến gặp bác sĩ ngay để được chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh đồng thơi tư vấn xử lý phù hợp.

*Thông tin trong bài viết này chỉ nhằm mục đích tham khảo và giáo dục, không thay thế cho chẩn đoán, tư vấn hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp.

Tài liệu tham khảo:

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6586172/
• https://www.vinmec.com/en/news/health-news/gastroesophageal-reflux-in-children-causes-symptoms-care-and-treatment/
• https://medlineplus.gov/refluxinchildren.html
• https://kidshealth.org/en/parents/gerd-reflux.html#:~:text=A%20steady%20reflux%20of%20stomach,bleeding%20in%20the%20esophagus
• https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/acid-reflux-ger-gerd-children/treatment
• https://www.cedars-sinai.org/health-library/diseases-and-conditions—pediatrics/g/gastroesophageal-reflux.html
• https://www.uptodate.com/contents/gastroesophageal-reflux-disease-in-children-and-adolescents-beyond-the-basics/print

Có thể bạn quan tâm:

• Trẻ bị đau bụng từng cơn: 17 nguyên nhân
• Trẻ 4 tuổi bị trào ngược dạ dày