Trào ngược dạ dày nôn ra máu: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách xử lý khẩn cấp

Trào ngược dạ dày nôn ra máu là dấu hiệu cấp cứu, cảnh báo tổn thương nghiêm trọng tại đường tiêu hóa và cần được xử lý ngay lập tức. Nếu gặp phải tình trạng này, hãy ngưng tìm kiếm thông tin và đến ngay cơ sở y tế gần nhất hoặc gọi cấp cứu (115). Trong lúc chờ hỗ trợ y tế, việc giữ bình tĩnh và hiểu đúng về tình trạng sẽ giúp bạn phối hợp tốt hơn với bác sĩ.

Bài viết dưới đây của Yumangel sẽ giúp bạn nhận diện chính xác nguyên nhân và biết cách xử trí kịp thời để bảo vệ tính mạng.

I. 3 Nguyên nhân chính khiến trào ngược dạ dày nôn ra máu

Nôn ra máu do trào ngược dạ dày không phải là triệu chứng ban đầu, mà là một biến chứng nặng của bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD). Khi xảy ra, đây là dấu hiệu cho thấy tổn thương đã ăn sâu vào niêm mạc. Dưới đây là ba nguyên nhân y khoa đã được ghi nhận:

1. Viêm thực quản ăn mòn (Erosive Esophagitis)

Khi acid dạ dày trào ngược liên tục, lớp niêm mạc thực quản vốn mỏng manh sẽ bị bào mòn, gây viêm loét. Theo thời gian, tình trạng viêm này làm lộ các mao mạch dưới niêm mạc, khiến chúng dễ bị vỡ và gây chảy máu. Người bệnh có thể thấy máu tươi lẫn trong dịch nôn, đặc biệt sau các đợt trào ngược dữ dội hoặc nôn khan nhiều lần.

Hình ảnh minh họa tình trạng viêm thực quản ăn mòn do trào ngược dạ dày.

2. Loét thực quản (Esophageal Ulcer)

Nếu viêm thực quản không được kiểm soát, tổn thương sẽ tiến triển thành ổ loét sâu. Loét thực quản là biến chứng nghiêm trọng, gây đau dữ dội và có nguy cơ cao làm vỡ các mạch máu lớn hơn, dẫn đến xuất huyết tiêu hóa. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng trào ngược dạ dày nôn ra máu.

Ổ loét thực quản gây chảy máu do trào ngược dạ dày thực quản

3. Hội chứng Mallory-Weiss

Hội chứng Mallory-Weiss [1] là tình trạng rách niêm mạc thực quản ở vị trí nối với dạ dày (tâm vị). Nguyên nhân là do áp lực trong ổ bụng tăng đột ngột khi nôn ói mạnh và liên tục. Vết rách này gây chảy máu cấp tính, khiến người bệnh nôn ra máu đỏ tươi. Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở những người có tiền sử nôn nhiều, bao gồm bệnh nhân GERD nặng hoặc người lạm dụng rượu bia, sử dụng thuốc NSAIDs.

Tóm lại, trào ngược dạ dày nôn ra máu là kết quả của các tổn thương thực thể như viêm, loét hoặc rách niêm mạc. Đây đều là các tình huống cấp cứu tiêu hóa, cần được chẩn đoán và can thiệp ngay lập tức để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như mất máu nặng, thủng thực quản hoặc hẹp thực quản.

Minh họa vết rách thực quản trong hội chứng Mallory-Weiss gây nôn ra máu.

II. Nhận diện màu sắc máu nôn và mức độ nguy hiểm

Màu sắc và đặc điểm của máu trong dịch nôn là thông tin quan trọng giúp bác sĩ đánh giá sơ bộ vị trí và tình trạng chảy máu. Dù ở dạng nào, đây đều là dấu hiệu cảnh báo cần được theo dõi y tế.

1. Nôn ra máu đỏ tươi, có thể lẫn máu cục

Đây là dấu hiệu của chảy máu đang hoạt động (chảy máu cấp) ở đường tiêu hóa trên (thực quản, tâm vị). Máu chưa tiếp xúc lâu với acid dạ dày nên giữ được màu đỏ tươi. Sự xuất hiện của máu cục cho thấy lượng máu mất đi nhiều, có nguy cơ gây sốc mất máu, tụt huyết áp. Đây là tình huống khẩn cấp, yêu cầu can thiệp y tế ngay lập tức.

Nôn ra máu đỏ tươi là dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa trên cấp tính.

2. Nôn ra dịch màu nâu đen như bã cà phê

Khi máu chảy từ dạ dày hoặc tá tràng và tồn tại trong dạ dày một thời gian, hemoglobin trong máu sẽ bị acid dịch vị oxy hóa thành hematin, có màu nâu đen. Dịch nôn có màu như bã cà phê là dấu hiệu kinh điển của chảy máu tiêu hóa bán cấp hoặc đã tạm ngưng. Dù không cấp tính như nôn máu đỏ tươi, tình trạng này vẫn cực kỳ nguy hiểm vì nó cho thấy có ổ loét sâu, có thể gây mất máu mạn tính hoặc tái xuất huyết ồ ạt bất cứ lúc nào.

Dịch nôn màu đen như bã cà phê do máu bị phân hủy bởi acid dạ dày

3. Nôn ra dịch lẫn tia hoặc vệt máu nhỏ

Trường hợp này thường xảy ra do tổn thương bề mặt, chẳng hạn như trầy xước nhẹ niêm mạc họng, thực quản do nôn khan hoặc ho mạnh kéo dài. Mặc dù mức độ chảy máu ít, đây có thể là dấu hiệu sớm của tình trạng viêm đang tiến triển. Người bệnh không được chủ quan mà cần thăm khám để xác định nguyên nhân và ngăn ngừa tổn thương nặng hơn.

Dù bạn nôn ra máu do trào ngược dạ dày dưới bất kỳ hình thức nào, từ vài tia máu đến máu đỏ tươi ồ ạt, đó đều là dấu hiệu của một tổn thương cần được đánh giá y tế. Việc nhận biết và mô tả chính xác đặc điểm của máu sẽ hỗ trợ đắc lực cho bác sĩ trong quá trình chẩn đoán và cấp cứu.

Bất kỳ dạng nôn ra máu nào cũng cần được thăm khám y tế ngay.

III. Hướng dẫn xử trí cấp cứu khi bị nôn ra máu

Nôn ra máu do trào ngược dạ dày là một tình huống gây hoảng loạn. Tuy nhiên, việc xử trí đúng cách trong những phút đầu tiên là cực kỳ quan trọng để đảm bảo an toàn cho người bệnh.

1. Giữ bình tĩnh tuyệt đối: Hoảng loạn làm tăng huyết áp và co thắt dạ dày, có thể khiến chảy máu nặng hơn.
2. Ngừng ăn uống hoàn toàn: Không ăn, uống bất cứ thứ gì (kể cả nước lọc) để dạ dày được nghỉ ngơi và sẵn sàng cho nội soi cấp cứu.
3. Gọi cấp cứu (115) hoặc đến bệnh viện ngay: Đây là ưu tiên số một. Không tự lái xe. Hãy nhờ người thân đưa đi và mô tả rõ tình trạng.
4. Nghỉ ngơi đúng tư thế: Nằm nghiêng về một bên để tránh hít sặc dịch nôn vào phổi. Nếu cảm thấy choáng váng, hãy nằm đầu thấp và chân cao để tăng tuần hoàn máu lên não.
5. Chuẩn bị thông tin cho bác sĩ: Ghi nhớ hoặc ghi lại các thông tin quan trọng:
   • Thời điểm và số lần nôn ra máu.
   • Màu sắc và lượng máu ước tính (ví dụ: một chén, vài tia).
   • Các triệu chứng khác (đau bụng, chóng mặt, khó thở).
   • Tiền sử bệnh (trào ngược, loét dạ dày, bệnh gan, rối loạn đông máu).
   • Các loại thuốc đang sử dụng (đặc biệt là thuốc chống đông, aspirin, NSAIDs).

Việc xử lý ban đầu đúng cách không chỉ giúp ổn định tình trạng mà còn cung cấp nền tảng quan trọng cho các bước xử lý xuất huyết tiêu hóa chuyên sâu tại bệnh viện.

IV. Các nguyên nhân khác gây nôn ra máu ngoài trào ngược dạ dày

Mặc dù GERD là một nguyên nhân, nôn ra máu còn là triệu chứng của nhiều bệnh lý nguy hiểm khác. Việc chẩn đoán phân biệt là tối quan trọng.

• Loét dạ dày – tá tràng: Thường do vi khuẩn H.pylori hoặc lạm dụng thuốc NSAIDs. Loét ăn sâu vào mạch máu gây chảy máu, thường nôn ra dịch màu bã cà phê.
• Giãn vỡ tĩnh mạch thực quản: Biến chứng phổ biến và gây tử vong cao ở bệnh nhân xơ gan. Tĩnh mạch thực quản giãn to do tăng áp lực và vỡ, gây nôn ra máu đỏ tươi số lượng lớn.
• Ung thư thực quản hoặc ung thư dạ dày: Khối u ác tính có thể tự hoại tử và gây chảy máu. Triệu chứng thường đi kèm sụt cân, khó nuốt, thiếu máu mạn tính.
• Rối loạn đông máu hoặc tác dụng phụ của thuốc: Người dùng thuốc chống đông hoặc có bệnh lý về đông máu (suy gan, giảm tiểu cầu) có thể chảy máu từ những tổn thương niêm mạc rất nhỏ.

Chỉ có bác sĩ chuyên khoa mới có thể xác định chính xác nguyên nhân gây nôn ra máu thông qua thăm khám và các xét nghiệm cận lâm sàng. Tuyệt đối không tự chẩn đoán hay điều trị tại nhà.

Nhiều bệnh lý nguy hiểm khác cũng có thể gây ra triệu chứng nôn ra máu.

V. Chẩn đoán và Điều trị trào ngược dạ dày nôn ra máu tại bệnh viện

Khi nhập viện, quy trình chẩn đoán và điều trị sẽ diễn ra khẩn trương và song song để vừa ổn định bệnh nhân, vừa tìm và xử lý nguyên nhân.

1. Ưu tiên hàng đầu: Ổn định sinh hiệu

Bác sĩ sẽ ngay lập tức đo huyết áp, nhịp tim, nhịp thở và thiết lập đường truyền tĩnh mạch. Nếu có dấu hiệu mất máu nặng (da xanh, tụt huyết áp), bệnh nhân sẽ được truyền dịch, điện giải và có thể truyền máu khẩn cấp để ổn định tuần hoàn.

Bệnh nhân nôn ra máu được theo dõi sinh hiệu và truyền dịch tại bệnh viện.

2. Xét nghiệm máu

Các xét nghiệm máu cần thiết bao gồm công thức máu (đánh giá mức độ thiếu máu), chức năng đông máu (kiểm tra nguy cơ chảy máu kéo dài), và nhóm máu (chuẩn bị cho truyền máu).

3. Nội soi thực quản – dạ dày cấp cứu: Tiêu chuẩn vàng

Đây là phương pháp quan trọng nhất. Nội soi không chỉ giúp xác định chính xác vị trí, nguyên nhân chảy máu (loét, rách Mallory-Weiss, viêm thực quản) mà còn cho phép bác sĩ thực hiện các thủ thuật cầm máu ngay lập tức như kẹp clip, tiêm xơ hoặc đốt điện. Can thiệp nội soi sớm giúp giảm đáng kể nguy cơ tử vong và biến chứng.

VI. Phòng ngừa tái phát nôn ra máu do trào ngược

Sau khi đã qua giai đoạn cấp cứu, việc phòng ngừa tái phát là bắt buộc. Mục tiêu chính là kiểm soát triệt để bệnh trào ngược dạ dày thực quản.

1. Điều trị gốc rễ bằng thuốc

Bác sĩ sẽ kê đơn các loại thuốc, trong đó quan trọng nhất là thuốc ức chế bơm proton (PPI) như Esomeprazole, Omeprazole ở liều cao để giảm sản xuất acid, tạo điều kiện cho các vết loét, viêm ở thực quản lành lại. Liệu trình điều trị có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng.

2. Thay đổi lối sống nghiêm ngặt

• Chế độ ăn: Tuyệt đối tránh thực phẩm kích thích trào ngược (cà phê, rượu bia, đồ cay nóng, dầu mỡ, nước có gas). Chia nhỏ các bữa ăn trong ngày.
• Tư thế: Không nằm ngay sau khi ăn (ít nhất 3 giờ). Kê cao đầu giường khi ngủ từ 15-20cm.
• Kiểm soát cân nặng và áp lực ổ bụng: Giảm cân nếu thừa cân, béo phì. Tránh mặc quần áo quá chật và nâng vật nặng.
• Ngưng hút thuốc lá và quản lý căng thẳng: Đây là hai yếu tố làm trầm trọng thêm tình trạng trào ngược.

3. Tái khám định kỳ

Tuân thủ lịch tái khám của bác sĩ là vô cùng quan trọng. Bệnh nhân có thể cần nội soi lại để đánh giá mức độ lành của tổn thương. Việc tái khám giúp bác sĩ điều chỉnh phác đồ điều trị và phát hiện sớm các nguy cơ tái phát hoặc biến chứng khác như Barrett thực quản.

Có thể bạn quan tâm:

• Uống thuốc trào ngược dạ dày vào lúc nào để đạt hiệu quả tốt nhất?
• Viêm thực quản trào ngược độ A là gì? Triệu chứng và cách điều trị