Chảy máu, xuất huyết tiêu hóa: Nguyên nhân, biểu hiện, điều trị

Xuất huyết tiêu hóa là tình trạng nội thương nguy hiểm cần được cấp cứu kịp thời, nếu không sẽ đe dọa đến tính mạng của người bệnh. Bệnh xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau và vị trí xuất huyết cũng có thể ở bất kỳ đâu trong ống tiêu hóa. Tuy nhiên, bệnh vẫn có những triệu chứng đặc trưng giúp chúng ta nhận biết và xử lý kịp thời. 

I – Xuất huyết tiêu hoá là gì?

Bệnh xuất huyết tiêu hóa còn được gọi bằng cái tên khác là chảy máu tiêu hóa.

Chảy máu tiêu hóa là gì? Là tình trạng máu thoát ra khỏi lòng mạch rồi chảy vào ống tiêu hóa. Xuất huyết tiêu hóa bệnh học có thể gặp ở bất kỳ phân đoạn nào của đường ống tiêu hóa bao gồm: Thực quản, dạ dày, ruột, đại tràng, hậu môn.

Hội chứng chảy máu tiêu hóa cần được cấp cứu và can thiệp kịp thời, nếu không sẽ đe dọa tới tính mạng người bệnh. 

Dựa theo vị trí xuất huyết ở ống tiêu hóa mà người ta phân loại bệnh thành 2 dạng: 

– Xuất huyết tiêu hóa trên là gì (chảy máu tiêu hóa trên): Là chảy máu tiêu hóa xuất hiện tại vị trí nằm trong khoảng từ thực quản đến đoạn đầu của ruột non (chính xác là vị trí D4 thuộc dây chằng Trietz). 

– Xuất huyết tiêu hóa dưới (chảy máu tiêu hóa dưới): Là chảy máu tiêu hóa xuất hiện tại vị trí từ góc Trietz của ruột non cho đến hậu môn. 

Vị trí xuất huyết tiêu hóa trên và dưới

II – Nguyên nhân chảy máu tiêu hóa

Bị xuất huyết tiêu hoá có rất nhiều lý do. Dưới đây là một số nguyên nhân cơ bản dẫn đến chảy máu tiêu hóa: 

1. Do viêm loét dạ dày hành tá tràng

Đây là nguyên nhân thường gặp nhất ở chứng bệnh xuất huyết tiêu hóa. Chúng khiến bệnh nhân nôn ra máu và đi ngoài phân đen. 

Trong trường hợp này, lượng máu chảy thường nhiều nên gây ra tình trạng mất máu và bệnh nhân có thể bị đau vùng thường vị. 

2. Do tăng áp lực tĩnh mạch cửa

Đây là trường hợp xuất huyết tiêu hóa cao ở vị trí thực quản, thường gặp ở người bị xơ gan. Tình trạng xuất huyết xảy ra do máu ở tĩnh mạch cửa đến gan bị cản trở, chúng sẽ đi qua đường bàng hệ để trở về tĩnh mạch chủ, khiến tĩnh mạch chủ phải giãn nở và phình to để chứa máu, gây ra tăng áp lực tĩnh mạch cửa và chảy máu thực quản. 

Ngoài ra, còn có một số nguyên nhân hiếm gặp hơn như viêm dạ dày cấp, ung thư dạ dày, viêm loét trợt thực quản, ngộ độc chì, thủy ngân, hay do ure máu cao…

Tại sao xuất huyết tiêu hóa ure máu tăng? Là do cơ chế tái hấp thu máu tại ruột non đồng thời giảm tưới máu ở thận. Khả năng xuất huyết tiêu hóa tỉ lệ thuận với ure/creatinin. 

3. Do lỵ trực trùng

Đây là nguyên nhân thường gặp gây xuất huyết tiêu hóa ở trẻ em. Biểu hiện là trẻ bị sốt cao, đau quặn bụng một cách dữ dội, đi đại tiện nhiều lần (khoảng từ 15-20 lần/ngày) kèm theo đau hậu môn và mót rặn. 

Phân lỏng, không rắn, có ít hoặc nhiều máu, màu đỏ sẫm như máu của cá. 

4. Do viêm loét đại trực tràng

Viêm loét đại trực tràng gây xuất huyết thường xảy ra ở phụ nữ trẻ tuổi. Biểu hiện điển hình bao gồm: Sốt từng đợt, đau quặn bụng ở dọc khung đại tràng, đau khớp, đại tiện ra máu (thường là máu tươi). 

Bên cạnh đó, chảy máu tiêu hóa thấp còn gặp ở bệnh trĩ, polyp, nứt kẽ hậu môn…

5. Do lỵ amip

Xuất huyết tiêu hóa do lỵ amip thường có biểu hiện nhẹ gồm có: Sốt nhẹ, đại tiện phân có chứa máu nhầy (máu thường chỉ dính bên ngoài phân màu và có màu đỏ tươi), đau quặn bụng ở vùng hạ vị và dọc khung đại tràng, cộng thêm các dấu hiệu mót rặn, đau hậu môn sau đại tiện. 

Bệnh lỵ amip là bệnh lý mà đường ruột bị nhiễm ký sinh trùng gây ra bởi các vật đơn bào mang tên Entamoeba histolytica (E.histolytica). 

6. Ung thư đại tràng

Ung thư đại tràng thường gây ra xuất huyết tiêu hóa thấp ở người già. Biểu hiện dễ nhận biết là phân lỏng và máu có màu đỏ sẫm kèm theo dấu hiệu táo bón, đại tiện phân có màu đỏ tươi. 

(→ Xem thêm: Ung thư đại tràng: Nguyên nhân, dấu hiệu các giai đoạn và điều trị)

7. Do viêm ruột xuất huyết hoại tử

Đây cũng là nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa trẻ em. Biểu hiện lâm sàng của bệnh là cơ thể sốt cao, bị nhiễm khuẩn, nhiễm độc nặng, bụng đau và chướng, đại tiện phân màu đen thối khắm. 

8. Do thương hàn

Thương hàn có thể gây ra biến chứng xuất huyết tiêu hóa. Dấu hiệu thường gặp là đau bụng, đại tiện phân màu đỏ sẫm hoặc đỏ gạch. 

9. Bệnh Crohn

Bệnh Crohn là tình trạng viêm ruột xuyên thành mạn tính. Nó có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào của đường tiêu hóa nhưng hồi tràng và đại tràng là thường gặp nhất. 

Crohn có thể gây ra biến chứng xuất huyết tiêu hóa ở giai đoạn 2, 3 của bệnh. Triệu chứng điển hình là đau bụng, sốt, đại tiện phân lỏng thành từng đợt, máu lắng tăng.

Ngoài ra, xuất huyết tiêu hóa cao và thấp còn do một số nguyên nhân hiếm gặp hơn như lao ruột, ung thư ruột non, chảy máu ở ruột non do bệnh sốt xuất huyết, lồng ruột, loét túi thừa Meckel… 

Như vậy, có nhiều nguyên nhân chảy máu tiêu hóa cao và thấp, mỗi nguyên nhân sẽ có phương án xử lý và điều trị khác nhau. 

III – Biểu hiện xuất huyết tiêu hóa

Tùy vào từng nguyên nhân gây bệnh mà xuất huyết tiêu hóa có những biểu hiện khác nhau. Dưới đây là 4 biểu hiện thường gặp nhất ở bệnh nhân mắc chảy máu tiêu hóa: 

• Nôn ra máu

– Tùy vào vị trí xuất huyết mà lượng máu chảy cũng như tính chất nôn khác nhau. 

– Lượng máu: Ít là vài chục ml, nhiều có thể 1-2 lít hoặc nhiều hơn.  

– Màu sắc: Có thể có màu đỏ tươi, đỏ sẫm hay hồng (có thể lẫn cả thức ăn). 

– Tính chất: Máu nôn ra có thể là máu tươi (nôn ra ngoài mới đông), có thể là cục bằng hạt lạc, hạt ngô, có thể chỉ là các gợn màu đen lấm tấm lẫn trong thức ăn hay dịch nhầy. 

• Đi ngoài ra máu

Quan sát phân sau khi đại tiện, có thể thấy phân có máu đỏ tươi hoặc phân có màu đen hắc, mùi tanh. 

• Mất máu

Triệu chứng mất máu dễ nhận thấy nhất là người bệnh bị hoa mắt, chóng mặt, người xanh xao, gầy yếu. Trường hợp người bệnh bị mất máu quá nhiều có thể dẫn đến ngất xỉu, khó thở, tụt huyết áp…

• Sốc

Người trưởng thành có khoảng 4-4,5 lít máu trong cơ thể. Nếu mất 20% thể tích máu cảu cơ thể, người bệnh sẽ bị sốc. Biểu hiện là da tím tái, người lạnh, mạch đập nhanh, huyết áp giảm xuống dưới 90mmHg. 

IV – Xuất huyết tiêu hoá có nguy hiểm không?

Xuất huyết tiêu hóa là một dạng cấp cứu nội thương nguy hiểm, nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, bệnh sẽ gây ra các biến chứng nguy hiểm như: Người bệnh bị sốc do mất máu quá nhiều, khó thở và có thể co giật do thiếu oxy lên não… và nghiêm trọng nhất có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. 

Dựa vào các tiêu chí khối lượng máu bị mất, tình trạng huyết động và kết quả xét nghiệm huyết học, bệnh chảy máu tiêu hóa được chia thành 3 mức độ: Nhẹ, vừa và nặng. 

Chảy máu tiêu hóa được gọi là nặng khi: 

– Mạch nhanh trên 120 lần/phút.

– Huyết áp tâm thu dưới 90mmHG.

– Lượng hồng cầu dưới 2 triệu.

– Lượng máu mất đi khoảng từ 1.5 – 2 lít (khó xác định chính xác)

– Hemoglobin dưới 10g/dl.

– Hematocrit dưới 30%.

– Phải truyền ít nhất 3 đơn vị máu để duy trì huyết áp động mạch.

V – Cách xử trí xuất huyết tiêu hóa

Ngay khi phát hiện tình trạng xuất huyết tiêu hóa, hãy đặt người bệnh nằm trên giường hoặc trên cáng, đầu để thấp, không gối. Sau đó gọi cấp cứu chảy máu tiêu hóa (115) ngay lập tức. 

Đồng thời ngưng sử dụng một số loại thuốc Tây có thể khiến cho tình trạng bệnh trở nên nặng hơn như Aspirin, Ibuprofen hay các loại NSAID khác, các loại thuốc làm loãng máu (thường gặp nhất là Warfarin). 

Tùy vào tình trạng thực tế của bệnh nhân mà các bác sĩ chuyên khoa sẽ sử dụng các phương pháp điều trị xuất huyết tiêu hóa trên và dưới phù hợp. 

Mục tiêu chung trong điều trị chảy máu tiêu hóa là cầm máu, chống sốc và khôi phục lượng máu đã mất đồng thời điều trị nguyên nhân gây bệnh. 

Trong trường hợp xuất huyết từ dạ dày, việc điều trị chảy máu tiêu hóa cao phải sử dụng thuốc ức chế acid như thuốc ức chế proton IV (PPI). 

VI – Cách phòng tránh xuất huyết tiêu hóa

Xuất huyết tiêu hóa là tình trạng nguy hiểm xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Để phòng tránh, chúng ta nên thực hiện tốt những điều dưới đây: 

– Không nên sử dụng rượu, bia, nước chè đặc, thuốc lá, cà phê, đặc biệt là rượu mạnh.

– Hạn chế một số thực phẩm có tác động xấu đến hệ tiêu hóa như đồ ăn chế biến sẵn (có chứa nhiều chất bảo quản), thức ăn có chứa nhiều gia vị chua, cay, đồ chiên xào, thức ăn chứa nhiều muối (cá kho, thịt muối)… 

– Bổ sung thêm chất xơ, vitamin từ rau xanh và hoa quả. Uống đủ nước mỗi ngày giúp cơ thể thanh lọc độc tố và tiêu hóa tốt hơn. 

– Ăn ngủ điều độ và khoa học: Không bỏ bữa, không ăn quá no. Nếu bạn mắc các vấn đề về dạ dày, bạn nên chia khẩu phần ăn thành nhiều bữa. Ngủ đủ giấc, không nên thức khuya.

– Tránh căng thẳng lâu ngày. Nên dành thời gian để giải trí hoặc luyện tập thể dục thể thao nhằm giải tỏa stress do công việc hay gia đình… 

– Tuân theo phác đồ điều trị của bác sĩ, không lạm dụng các thuốc kháng sinh hay chống viêm… 

– Trong chế độ ăn xuất huyết tiêu hóa, bệnh nhân cần sử dụng các món ăn mềm, chia thành 5-6 bữa/ngày. Nên ăn nhiều cơm, mỳ, khoai (thực phẩm chứa nhiều tinh bột) và hoa quả chín (không chua), rau, củ, quả (chứa nhiều vitamin và khoáng chất). 

– Nên khám sức khỏe định kỳ 6-12 tháng một lần để dự phòng xuất huyết tiêu hóa, đặc biệt là các đối tượng mắc các bệnh về gan, dạ dày, thực quản, đại tràng. 

Qua các thông tin về xuất huyết tiêu hóa, chúng ta có thể thấy chảy máu tiêu hóa có liên quan mật thiết đến các bệnh về gan hay dạ dày. Do đó, để phòng tránh xuất huyết tiêu hóa, chúng ta nên hạn chế nguy cơ mắc bệnh xơ gan, viêm gan, viêm loét dạ dày, viêm đại tràng…