Xuất huyết dạ dày ở người già: Nguyên nhân, triệu chứng và phác đồ điều trị mới nhất

Khi tuổi tác ngày càng cao, cơ thể người già trở nên nhạy cảm hơn trước các tác nhân gây bệnh, đặc biệt là hệ tiêu hóa. Một trong những tình trạng cấp cứu nội khoa nguy hiểm nhất là xuất huyết dạ dày ở người già, một biến chứng có tỉ lệ tử vong cao nếu không được chẩn đoán và can thiệp kịp thời.

Tổng quan về Xuất huyết dạ dày ở người cao tuổi

Khi bước vào tuổi xế chiều, hệ tiêu hóa không còn giữ được sức bền và khả năng tự bảo vệ như trước. Trong số các vấn đề nguy hiểm có thể xảy ra, xuất huyết dạ dày ở người già là một tình trạng đặc biệt đáng lo ngại. Không chỉ gây mất máu cấp, đe dọa tính mạng, bệnh còn diễn biến phức tạp hơn ở người cao tuổi do khả năng bù trừ suy giảm và sự hiện diện của nhiều bệnh nền.

1. Xuất huyết dạ dày là gì?

Xuất huyết dạ dày là tình trạng chảy máu từ niêm mạc dạ dày bị tổn thương. Mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào lượng máu mất và tốc độ chảy máu. Ở người cao tuổi, tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng do khả năng bù trừ của cơ thể suy giảm và thường đi kèm nhiều bệnh nền phức tạp [1].

Máu chảy ra có thể được đào thải qua hai đường chính, là những dấu hiệu cảnh báo trực tiếp:

• Nôn ra máu: Dấu hiệu cấp tính, máu có thể là màu đỏ tươi (chảy máu ồ ạt), máu cục, hoặc màu nâu sẫm như bã cà phê (máu đã tiếp xúc với axit dạ dày).
• Đi ngoài phân đen: Máu đi qua đường ruột bị biến đổi thành màu đen, có mùi khắm đặc trưng và dạng sệt như hắc ín. Đây là dấu hiệu của xuất huyết tiêu hóa trên.

Hình ảnh nội soi cho thấy điểm chảy máu bên trong niêm mạc dạ dày của người cao tuổi

2. Tại sao người già là nhóm nguy cơ cao nhất?

Người cao tuổi (trên 65 tuổi) chiếm tỉ lệ lớn trong các ca nhập viện vì xuất huyết dạ dày. Theo thống kê, tỉ lệ tử vong ở nhóm bệnh nhân này có thể lên tới 10-15%, cao hơn hẳn so với người trẻ. Nguyên nhân là do:

• Suy yếu sinh lý do lão hóa: Niêm mạc dạ dày mỏng hơn, khả năng tiết chất nhầy bảo vệ giảm, và quá trình tái tạo tế bào chậm lại, khiến dạ dày dễ bị tấn công bởi axit.
• Sử dụng nhiều loại thuốc: Người già thường mắc các bệnh mạn tính (xương khớp, tim mạch), dẫn đến việc phải dùng các loại thuốc có hại cho dạ dày như thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) hoặc thuốc chống đông.
• Đa bệnh nền: Các bệnh như suy gan, suy thận, tiểu đường, tăng huyết áp làm phức tạp hóa việc điều trị và làm tăng nguy cơ biến chứng.

Người già thường xuyên phải sử dụng các loại thuốc điều trị bệnh nền, làm tăng nguy cơ xuất huyết dạ dày

Triệu chứng cảnh báo xuất huyết dạ dày ở người già

Nhận biết sớm triệu chứng là yếu tố then chốt để cứu sống người bệnh. Ở người già, các dấu hiệu có thể không điển hình và dễ bị bỏ qua.

1. Dấu hiệu điển hình (Tại chỗ)

• Nôn ra máu: Đây là triệu chứng rõ ràng nhất. Cần phân biệt nôn ra máu tươi (chảy máu động mạch, nguy cơ cao) và nôn ra dịch màu bã cà phê (chảy máu chậm hơn).
• Đi ngoài phân đen: Phân có màu đen bóng, dính, mùi khắm. Đây là dấu hiệu chỉ điểm xuất huyết tiêu hóa trên đã xảy ra ít nhất vài giờ.
• Đau thượng vị dữ dội: Cảm giác đau rát, cồn cào ở vùng bụng trên rốn, cơn đau có thể giảm sau khi ăn nhưng lại tăng về đêm.

Người cao tuổi ôm bụng đau dữ dội ở vùng thượng vị, một triệu chứng điển hình của xuất huyết dạ dày

2. Dấu hiệu toàn thân (Do mất máu)

Khi lượng máu mất đáng kể (thường trên 500ml), cơ thể sẽ có những phản ứng hệ thống, đặc biệt nguy hiểm ở người già:

• Rối loạn huyết động: Hoa mắt, chóng mặt, ù tai, đặc biệt khi thay đổi tư thế. Mạch nhanh, huyết áp tụt.
• Dấu hiệu thiếu máu cấp: Da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt, vã mồ hôi lạnh, chân tay lạnh. Người bệnh cảm thấy mệt lả, kiệt sức.
• Sốc giảm thể tích: Trong trường hợp nặng, người bệnh có thể lú lẫn, mất ý thức, ngất xỉu. Đây là tình trạng nguy kịch, đe dọa trực tiếp tính mạng và cần cấp cứu ngay lập tức.

Biểu hiện mệt mỏi, da xanh xao và vã mồ hôi là dấu hiệu toàn thân của tình trạng mất máu do xuất huyết dạ dày

Chẩn đoán xuất huyết dạ dày ở người già

Việc chẩn đoán cần nhanh chóng và chính xác để xác định mức độ và nguyên nhân xuất huyết dạ dày ở người già. Bác sĩ sẽ dựa vào:

• Thăm khám lâm sàng: Đánh giá các triệu chứng, tiền sử bệnh lý và các loại thuốc đang sử dụng.
• Xét nghiệm máu: Công thức máu để đánh giá mức độ thiếu máu (chỉ số hemoglobin, hematocrit), xét nghiệm đông máu.
• Nội soi dạ dày-tá tràng: Đây là tiêu chuẩn vàng. Phương pháp này không chỉ giúp xác định chính xác vị trí, nguyên nhân chảy máu mà còn cho phép thực hiện nội soi dạ dày cầm máu ngay lập tức.
• Chẩn đoán phân biệt: Cần loại trừ các nguyên nhân khác gây xuất huyết tiêu hóa trên như vỡ giãn tĩnh mạch thực quản (thường gặp ở bệnh nhân xơ gan) hoặc hội chứng Mallory-Weiss (rách tâm vị do nôn ói nhiều).

Nguyên nhân chính gây xuất huyết dạ dày ở người cao tuổi

Các nguyên nhân có thể được chia thành ba nhóm chính, thường tác động cộng hưởng lên người bệnh cao tuổi.

1. Do bệnh lý tại dạ dày

• Loét dạ dày-tá tràng: Là nguyên nhân hàng đầu (chiếm 50-70% các ca). Vết loét ăn sâu vào các mạch máu dưới niêm mạc gây chảy máu.
• Viêm dạ dày cấp và mạn tính: Viêm nhiễm kéo dài làm niêm mạc bị xung huyết, phù nề và dễ chảy máu.
• Ung thư dạ dày: Khối u ác tính phát triển gây phá hủy cấu trúc thành dạ dày và ăn mòn mạch máu. Đây là nguyên nhân đặc biệt nguy hiểm cần được tầm soát ở người lớn tuổi.

Hình ảnh minh họa vết loét sâu trong dạ dày là nguyên nhân hàng đầu gây xuất huyết ở người già

2. Do sử dụng thuốc

Đây là yếu tố nguy cơ rất phổ biến xuất huyết dạ dày ở người già, những người thường xuyên phải điều trị các bệnh lý khác.

Các loại thuốc NSAIDs thường dùng ở người già và nguy cơ gây loét, xuất huyết dạ dày

3. Do lối sống và các yếu tố khác

• Nhiễm vi khuẩn HP (Helicobacter pylori): Loại vi khuẩn này là tác nhân chính gây viêm và loét dạ dày mạn tính, tạo nền tảng cho xuất huyết.
• Stress, căng thẳng kéo dài: Yếu tố tâm lý có thể làm tăng tiết axit và giảm sức đề kháng của niêm mạc dạ dày.
• Uống nhiều rượu bia, hút thuốc lá: Các chất kích thích này trực tiếp phá hủy lớp màng nhầy bảo vệ, gây tổn thương niêm mạc.

Phác đồ điều trị xuất huyết dạ dày ở người già

Việc điều trị cho người già cần tuân thủ phác đồ chặt chẽ của Bộ Y tế, ưu tiên hồi sức và can thiệp cầm máu ít xâm lấn.

1. Cấp cứu ban đầu

• Hồi sức tuần hoàn: Đây là ưu tiên số một. Người bệnh sẽ được đặt đường truyền tĩnh mạch để truyền dịch, điện giải và truyền máu nếu hemoglobin giảm thấp, nhằm ổn định huyết áp và bảo toàn tính mạng.
• Để dạ dày nghỉ ngơi: Tuyệt đối không ăn uống bằng đường miệng để tránh kích thích dạ dày chảy máu thêm.
• Đưa đến cơ sở y tế gần nhất: Không được chậm trễ. Thời gian là vàng trong cấp cứu xuất huyết tiêu hóa.

Bệnh nhân được đưa đi cấp cứu kịp thời khi có dấu hiệu xuất huyết dạ dày

2. Điều trị chuyên sâu

• Can thiệp nội soi cầm máu: Phương pháp này được chỉ định trong vòng 24 giờ. Bác sĩ sẽ dùng các kỹ thuật như kẹp clip, tiêm Adrenaline, hoặc đốt điện để cầm máu trực tiếp tại vị trí tổn thương.
• Sử dụng thuốc:
  • Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Dùng liều cao đường tĩnh mạch (ví dụ: Esomeprazole) để giảm tiết axit mạnh mẽ, tạo điều kiện cho cục máu đông hình thành và vết loét lành lại.
  • Thuốc bảo vệ niêm mạc: Các loại thuốc như Sucralfate, Rebamipide giúp tạo một lớp màng bao bọc vết loét.
• Phẫu thuật: Biện pháp cuối cùng, chỉ được xem xét khi chảy máu ồ ạt không thể kiểm soát qua nội soi, chảy máu tái phát, hoặc có biến chứng thủng dạ dày. Phẫu thuật ở người già có nhiều rủi ro nên cần cân nhắc rất kỹ.

Quy trình nội soi dạ dày cầm máu bằng kẹp clip, một phương pháp can thiệp hiệu quả và ít xâm lấn.

3. Chăm sóc và theo dõi sau điều trị

Giai đoạn hồi phục cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa tái phát.

• Theo dõi sinh hiệu: Liên tục kiểm tra huyết áp, mạch, nhịp thở và lượng nước tiểu để phát hiện sớm dấu hiệu chảy máu tái phát.
• Chế độ ăn uống: Bắt đầu bằng sữa lạnh, sau đó chuyển sang các thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp. Tránh tuyệt đối đồ cay nóng, chua, dầu mỡ, rượu bia, cà phê.
• Tái khám định kỳ: Tuân thủ lịch tái khám để bác sĩ đánh giá quá trình lành vết loét và điều chỉnh thuốc nếu cần.

Chế độ ăn với cháo loãng, mềm giúp dạ dày phục hồi sau khi điều trị xuất huyết

Biện pháp phòng ngừa xuất huyết dạ dày ở người già

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, đặc biệt với đối tượng nguy cơ cao như người lớn tuổi.

1. Lối sống khoa học

• Từ bỏ thuốc lá, rượu bia: Đây là yêu cầu bắt buộc để bảo vệ niêm mạc dạ dày.
• Ăn uống điều độ: Ăn đúng giờ, chia nhỏ bữa ăn, không để bụng quá đói hoặc quá no. Ưu tiên thực phẩm luộc, hấp.

Chế độ ăn uống lành mạnh, nhiều rau xanh và thực phẩm luộc hấp giúp phòng ngừa bệnh dạ dày ở người già.

2. Quản lý việc sử dụng thuốc

• Thận trọng với thuốc NSAIDs và Corticoid: Không tự ý sử dụng. Nếu bắt buộc phải dùng, cần thông báo cho bác sĩ để được kê thêm thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày.
• Tuân thủ chỉ định của bác sĩ: Chỉ dùng thuốc theo đơn và không tự ý thay đổi liều lượng hay kéo dài thời gian sử dụng.

3. Tầm soát sức khỏe định kỳ

• Nội soi dạ dày định kỳ: Đặc biệt quan trọng với người có tiền sử viêm loét dạ dày hoặc gia đình có người bị ung thư dạ dày.
• Kiểm tra và điều trị vi khuẩn HP: Xét nghiệm và diệt trừ triệt để vi khuẩn HP nếu có chỉ định từ bác sĩ để loại bỏ một trong những nguyên nhân gốc rễ.

Bác sĩ tư vấn cho người bệnh cao tuổi về tầm soát sức khỏe dạ dày định kỳ.

Giải đáp các câu hỏi thường gặp (FAQs)

1. Có thể chữa xuất huyết dạ dày tại nhà không?

Tuyệt đối không. Đây là một cấp cứu y tế. Việc tự điều trị tại nhà có thể dẫn đến mất máu nghiêm trọng, sốc và tử vong. Người bệnh phải được đưa đến bệnh viện ngay lập tức.

2. Xuất huyết dạ dày có phải mổ không?

Không phải tất cả các trường hợp đều cần mổ. Hiện nay, trên 90% các ca xuất huyết dạ dày được kiểm soát thành công bằng điều trị nội khoa và can thiệp qua nội soi. Phẫu thuật chỉ được chỉ định khi các phương pháp khác thất bại hoặc có biến chứng nặng.

3. Xuất huyết dạ dày có tự khỏi được không?

Rất hiếm khi và cực kỳ nguy hiểm nếu trông chờ vào việc tự khỏi. Dù một số trường hợp chảy máu ít có thể tự cầm, nhưng nguyên nhân gốc rễ (vết loét, khối u) vẫn còn đó và nguy cơ tái phát ồ ạt là rất cao. Cần phải điều trị triệt để nguyên nhân.

Bác sĩ giải đáp thắc mắc cho người nhà bệnh nhân về tình trạng xuất huyết dạ dày.

4. Xuất huyết dạ dày bao lâu thì khỏi?

Thời gian hồi phục phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Thông thường, giai đoạn cấp cứu và cầm máu mất khoảng vài ngày. Quá trình lành vết thương và phục hồi hoàn toàn có thể kéo dài từ 2-4 tuần đến vài tháng, tùy thuộc vào:

• Mức độ mất máu ban đầu.
• Nguyên nhân gây chảy máu (loét, ung thư…).
• Tình trạng sức khỏe nền của người bệnh (đặc biệt ở người già).
• Sự tuân thủ chế độ ăn uống và điều trị sau khi xuất viện.

Nguồn tham khảo:

1. Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí xuất huyết tiêu hóa trên của Bộ Y tế Việt Nam.
2. American College of Gastroenterology (ACG) Clinical Guideline: Upper Gastrointestinal and Ulcer Bleeding.
3. World Health Organization (WHO) data on gastrointestinal diseases in the elderly.

Xem thêm các bài viết hữu ích khác:

• Giải đáp soi dạ dày có phát hiện ung thư không?
• Nội soi dạ dày không gây mê: Quy trình, ưu và nhược điểm