Trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ nhũ nhi: Triệu chứng và cách điều trị

Trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ nhũ nhi do nguyên nhân sinh lý thường không nguy hiểm và có thể tự biến mất khi trẻ được 7-8 tháng tuổi. Tuy nhiên, với trẻ bị trào ngược do bệnh lý, bố mẹ nên đưa bé đi thăm khám để được điều trị phù hợp. 

I. Trào ngược ở trẻ nhũ nhi là gì?

Nhũ nhi là thuật ngữ chỉ giai đoạn đầu tiên sau sơ sinh, áp dụng cho trẻ từ lúc mới sinh đến 1 năm tuổi.

Trào ngược ở trẻ nhũ nhi hay còn gọi là trào ngược ở trẻ sơ sinh là tình trạng trào ngược dịch vị, thức ăn từ dạ dày lên thực quản và khoang miệng trong khoảng thời gian trẻ từ 1 tháng đến 1 năm tuổi.

Trào ngược ở trẻ nhũ nhi có thể là sinh lý hoặc bệnh lý, tuỳ từng loại mới có ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe của trẻ.

Trào ngược ở trẻ nhũ nhi có thể là sinh lý hoặc bệnh lý.

II. Dấu hiệu và triệu chứng trào ngược ở trẻ sơ sinh

Trẻ nhũ nhi khi bị trào ngược có 5 triệu chứng chính sau:

• Trẻ nôn hoặc ói ra nhiều sữa qua đường miệng, có thể cả mũi.
• Trẻ liên tục quấy khóc, biếng ăn.
• Ngủ không ngon và tròn giấc.
• Chậm tăng cân, nặng hơn là suy dinh dưỡng và thiếu máu kéo dài.
• Các triệu chứng khi có biến chứng ở đường hô hấp: ho, khò khè, thở tím tái…

Trẻ nôn hoặc ói ra nhiều sữa qua đường miệng, có thể cả mũi.

III. Nguyên nhân gây trào ngược thực quản ở trẻ nhũ nhi

Nguyên nhân gây trào ngược ở trẻ sơ sinh được phân thành 2 nhóm là nguyên nhân sinh lý và nguyên nhân bệnh lý. Cụ thể như sau:

1. Nguyên nhân sinh lý

Các nguyên nhân sinh lý gây trào ngược ở trẻ nhũ nhi gồm:

• Cơ quan tiêu hóa chưa ổn định: Hệ tiêu hóa và dạ dày của trẻ nhũ nhi chưa hoàn thiện, thậm chí dạ dày lại nằm gần lồng ngực hơn so với người lớn.
• Cơ thắt thực quản chưa phát triển: Cơ thắt thực quản của trẻ chưa phát hiện hoàn toàn nên hoạt động đóng mở không hiệu quả, dễ khiến thức ăn trào ngược lên thực quản.
• Tư thế cho bé bú: Các mẹ thường cho trẻ bú ở tư thế nằm ngang, nhất là về ban đêm. Khi bú ở tư thế này, dạ dày sẽ nằm ngang nên dễ khiến sữa khi xuống đến dạ dày lại bị trào ngược lên miệng.
• Uống sữa ngoài: So với trẻ bú sữa mẹ, trẻ bú sữa ngoài có nguy cơ bị trào ngược cao hơn. Vì sữa bò tiêu hóa chậm nên thường lưu lại trong dạ dày lâu hơn.
• Thức ăn tiêu thụ mỗi ngày: Với những trẻ đã bước vào giai đoạn ăn dặm, thức ăn thường được chế biến ở dạng mềm lỏng nên dễ dàng lọt qua khe hở nhỏ ở cơ vòng dẫn đến trào ngược. 

2. Nguyên nhân bệnh lý

Một số bệnh lý bẩm sinh cũng là nguyên nhân khiến trẻ nhũ nhi mắc phải chứng trào ngược dạ dày. Cụ thể là:

• Thoát vị cơ hoành.
• Sa dạ dày ở mức độ nặng. 

Các bệnh lý trên làm suy yếu cơ thắt phần thực quản dưới nên thức ăn bị trào ngược lên thực quản. Ngoài ra, một số trẻ bị trào ngược còn do bệnh lý hở van tim, nhiễm trùng toàn thân hay bại não…

Trẻ nhũ nhi bị trào ngược do hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện, do bú sai tư thế hoặc cũng có thể do bệnh lý

IV. Trào ngược dạ dày ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?

Trào ngược ở trẻ nhũ nhi nếu không được chăm sóc đúng cách và can thiệp kịp thời dạ dày có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm:

• Biến chứng về tiêu hóa: Ảnh hưởng đến việc ăn uống của trẻ, nghiêm trọng nhất là bị barrett thực quản – thực quản bị viêm, đường thực quản hẹp khiến thức ăn lưu thông từ miệng xuống dạ dày khó khăn.
• Biến chứng về hô hấp: Trẻ thở khò khè, ho kéo dài không thuyên giảm; dây thanh ở cổ họng dày lên khiến trẻ bị khàn giọng, khò khè; nặng hơn là dẫn đến hen suyễn.
• Biến chứng về răng miệng và tai mũi họng: Trẻ có thể bị viêm xoang, viêm tai, mòn răng, suy dinh dưỡng, chậm tăng cân, ảnh hưởng đến sự phát triển hành vi…

Để phòng tránh nguy cơ xảy ra các biến chứng nguy hiểm trên, bố mẹ nên đưa trẻ đi thăm khám sớm khi thường xuyên bị nôn trớ kèm bỏ ăn, chán ăn, quấy khóc…

Trẻ bị trào ngược nếu không được chăm sóc và can thiệp đúng cách có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm trên hệ tiêu hóa, hô hấp và tai mũi họng.

V. Trào ngược ở trẻ nhũ nhi khi nào cần gặp bác sĩ?

Trẻ nhũ nhi nếu có các dấu hiệu và triệu chứng sau cần đi thăm khám ngay:

• Trớ sữa chuyển sang nôn nói.
• Trẻ bị nôn dữ dội sau mỗi lần bú. 
• Tiêu chảy, phân có lẫn máu.
• Viêm phổi.
• Chán ăn, bỏ ăn, bỏ uống. 
• Chậm tăng cân.
• Trẻ quấy khóc kéo dài hơn 2 giờ.
• Trẻ lừ đừ.
• Thở khò khè, ho mãn tính hoặc khàn giọng.

Bố mẹ nên đưa con đi thăm khám khi tình trạng trớ sữa chuyển sang nôn ói

VI. Phương pháp chẩn đoán trào ngược ở trẻ nhũ nhi 

Để chẩn đoán tình trạng trào ngược ở trẻ nhũ nhi, bác sĩ cần thăm khám lâm sàng và thăm hỏi bệnh sử. Nếu nghi ngờ trẻ bị trào ngược do bệnh lý, bác sĩ có thể chỉ định một số cận lâm sàng cần thiết như:

• Xét nghiệm máu.
• Xét nghiệm nước tiểu.
• Chụp X Quang thực quản dạ dày.
• Nội soi nếu cần để đánh giá niêm mạc thực quản.

Bác sĩ chẩn đoán nguyên nhân và tình trạng trào ngược của trẻ nhũ nhi qua phương pháp lâm sàng và cận lâm sàng

VII. Cách điều trị trào ngược ở trẻ nhũ nhi

Tùy theo nguyên nhân cũng như mức độ và tình trạng bệnh trào ngược ở trẻ nhũ nhi mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. 

1. Điều trị không dùng thuốc

Trẻ nhũ nhi bị trào ngược nếu không xảy ra biến chứng thì không cần điều trị. Phương pháp điều trị ưu tiên hàng đầu là thay đổi lối sống. Cụ thể là:

• Cho bé bú đúng tư thế.
• Bế trẻ đứng sau khi bú.
• Không để trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá.
• Đối với trẻ bú mẹ, các mẹ cần thay đổi chế độ ăn của mình.
• Sử dụng các loại sữa chống trào ngược cho trẻ sơ sinh.
• Chế độ ăn kiêng sữa bò, cho ăn đặc…
• Tránh cho ăn quá nhiều.

Nghiên cứu cho thấy, có đến 80% trẻ sơ sinh cải thiện hoàn toàn hoặc một phần tình trạng trào ngược thực quản thông qua các biện pháp không dùng thuốc. 

Vỗ ợ hơi và bế trẻ ở tư thế đứng sau khi bú.

2. Điều trị dùng thuốc

Trường hợp trẻ bị trào ngược không đáp ứng với việc thay đổi chế độ ăn và tư thế khi ăn hoặc trẻ bị viêm thực quản do trào ngược, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng thuốc. Một số thuốc thường dùng là:

• Thuốc ức chế bơm proton: Giảm lượng axit do dạ dày tiết ra.
• Thuốc kháng histamin-2 (H2): Ngăn chặn tiết axit dạ dày. 
• Thuốc điều hòa nhu động ruột. 
• Thuốc prokinetic: Tăng co bóp thực quản, tăng trương lực cơ thắt thực quản dưới giúp làm rỗng dạ dày.

Lưu ý, khi điều trị trào ngược cho trẻ sơ sinh bằng thuốc, bố mẹ cần tuân thủ tuyệt đối hướng dẫn và chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa. Không tự ý cho trẻ uống bất kỳ loại thuốc nào.

Cho trẻ uống thuốc điều trị trào ngược theo chỉ định của bác sĩ

3. Điều trị phẫu thuật

Với những trẻ nhũ nhi bị trào ngược ở mức độ nghiêm trọng gây cản trở hơi thở và ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, bác sĩ có thể phải sử dụng phương pháp phẫu thuật. 

Phẫu thuật cơ thắt thực quản dưới sẽ được thực hiện để thắt chặt ngăn acid chảy ngược vào thực quản.

VIII. Biện pháp phòng ngừa chứng trào ngược ở trẻ nhũ nhi

Để phòng ngừa tình trạng trào ngược ở trẻ nhũ nhi, các bố mẹ cần lưu ý những điều sau:

• Nên cho bé ăn trước khi đi ngủ ít nhất khoảng 3 tiếng.
• Chia bữa ăn của bé thành nhiều bữa nhỏ, không nên ăn quá no trong một cữ.
• Sau khi ăn, bố mẹ nên bế trẻ ở tư thế thẳng đứng trong khoảng 30 phút kết hợp vỗ ợ hơi.
• Không nên đặt bé nằm ngay sau khi vừa bú hoặc ăn xong.
• Cho bé bú ở tư thế đầu cao 30 độ và duy trì tư thế này khi đặt bé nằm ngủ. Hoặc mẹ cũng có thể cho bé nằm nghiêng bên trái để giảm triệu chứng ợ hơi, ợ nóng.
• Với các bé đã ăn dặm, các mẹ cần tránh những thực phẩm có tính axit, cay nóng, caffeine, nhiều chất béo vì đều không tốt cho sức khỏe dạ dày và hệ tiêu hóa.
• Mặc cho bé quần áo rộng rãi và thoải mái.

Cho bé bú ở tư thế đầu cao 30 độ và duy trì tư thế này khi đặt bé nằm ngủ.

IX. Giải đáp thắc mắc về trào ngược ở trẻ nhũ nhi

Dưới đây chúng tôi sẽ giải đáp một số thắc mắc khác về tình trạng trào ngược ở trẻ nhũ nhi:

1. Trào ngược ở trẻ nhũ nhi kéo dài bao lâu?

Trong đa số trường hợp, trào ngược ở trẻ nhũ nhi sẽ giảm dần và tự biến mất khi trẻ được 7 – 8 tháng tuổi. Vì lúc này hệ tiêu hóa của trẻ đã hoàn thiện hơn, có thể ngồi ăn và ăn các thức ăn dạng đặc.

2. Chăm sóc trẻ nhũ nhi bị trào ngược như thế nào?

Để cải thiện tình trạng trào ngược ở trẻ sơ sinh, khi chăm sóc trẻ bố mẹ cần thực hiện những biện pháp sau:

• Uống sữa với lượng nhỏ: Mỗi cữ bú, mẹ nên cho bé bú trong khoảng từ 30 – 60ml/lần, không nên cho bé ăn quá no. 
• Vỗ ợ hơi, bế cao đầu: Sau khi bú, mẹ nên bế trẻ ở tư thế đầu cao đồng thời vỗ nhẹ vào lưng trẻ để giúp trẻ ợ hơi. Lưu ý không nên bế vác trẻ lên vai vì tư thế này sẽ khiến dạ dày của bế bị chèn ép gây ọc sữa.
• Làm sữa đặc hơn: Có thể làm cho sữa của bé đặc hơn bằng cách pha thêm vào sữa mẹ hoặc sữa công thức một lượng nhỏ bột ngũ cốc hoặc bột gạo. Khi pha thêm bột vào bữa mẹ nên sử dụng núm vú có lỗ rộng hơn để giúp sữa chảy ra dễ dàng hơn. Với cách này, các mẹ tốt nhất nên tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi thực hiện để đảm bảo an toàn. 
• Đặt nằm ở thế đầu cao hơn thân: Khi đặt bé nằm, các mẹ cần chú ý đặt phần đầu của bé cao hơn phần thân để giảm triệu chứng trào ngược.
• Đổi loại sữa: Trường hợp trẻ sơ sinh bị trào ngược do dị ứng với đạm sữa bò hoặc do sữa công thức không phù hợp, bố mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để thay đổi loại sữa khác phù hợp hơn.

3. Khi nào cần đưa bé đi khám trào ngược ngay lập tức?

Bố mẹ nên đưa con đi khám ngay lập tức nếu thấy xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Trẻ nôn ra máu hoặc dịch mật màu xanh.
• Bé bị nghẹt thở hoặc ngưng thở trên 10 giây.

Mỗi cữ bú, mẹ nên cho bé bú trong khoảng từ 30 – 60ml/lần, không nên cho bé ăn quá no.

Đa phần các trường hợp trào ngược dạ dày ở trẻ nhũ nhi sẽ tự thuyên giảm hoặc khỏi hoàn toàn mà không cần điều trị khi trẻ lớn hơn. Tuy nhiên cũng không loại trừ tình trạng trẻ nhũ nhi bị trào ngược do nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm cần thăm khám và điều trị ngay.

Xem thêm:

• Cách điều trị trào ngược thực quản ở trẻ từ 3 đến 6 tuổi
• Nguyên nhân tình trạng trào ngược sau sinh