18 nguyên nhân trào ngược dạ dày có thể bạn chưa biết!

Nếu không xác định đúng nguyên nhân trào ngược dạ dày và can thiệp kịp thời, bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như viêm thực quản, hẹp thực quản, Barrett thực quản, thậm chí là ung thư.

Bài viết này Yumangel sẽ đi sâu phân tích các yếu tố gây bệnh, từ những bất thường về chức năng và cấu trúc của hệ tiêu hóa, các yếu tố lối sống quen thuộc, đến những tình trạng y tế đặc biệt hay tác động ngoại sinh ít ngờ tới.

I. Nguyên nhân trào ngược dạ dày do bất thường chức năng và cấu trúc của hệ tiêu hóa

Đây là nhóm nguyên nhân cốt lõi, liên quan trực tiếp đến cơ chế hoạt động và giải phẫu của các cơ quan tiêu hóa.

1. Rối loạn chức năng cơ thắt thực quản dưới (LES)

Cơ thắt thực quản dưới hoạt động như một van một chiều, ngăn không cho thức ăn và axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Khi chức năng của cơ thắt thực quản dưới bị suy yếu, lực trương cơ giảm hoặc cơ này đóng mở bất thường, không thể đóng kín hoàn toàn sau khi thức ăn đi vào dạ dày.

Điều này tạo điều kiện cho axit dạ dày và các chất khác dễ dàng chảy ngược lên, gây kích ứng niêm mạc thực quản. Một số loại thực phẩm, đồ uống, thuốc men và yếu tố khác cũng có thể làm suy giảm chức năng của LES.

Minh họa rối loạn chức năng cơ thắt thực quản dưới

2. Thoát vị hoành (Hiatal hernia) và những bất thường cấu trúc khác

Cơ hoành là một lớp cơ lớn ngăn cách giữa ổ bụng và khoang ngực. Thoát vị hoành (1) xảy ra khi một phần của dạ dày chui qua lỗ cơ hoành lên trên khoang ngực. Tình trạng này làm thay đổi vị trí tương đối giữa cơ thắt thực quản dưới và cơ hoành, khiến chúng không còn hoạt động thống nhất, làm giảm áp lực tại LES và tăng nguy cơ trào ngược. Thoát vị hoành thường gặp hơn ở người trên 50 tuổi và người béo phì.

3. Suy giảm chức năng dạ dày và tình trạng chậm làm rỗng dạ dày

Khi chức năng thần kinh hoặc cơ bắp của dạ dày bị suy giảm, quá trình tiêu hóa và đẩy thức ăn xuống ruột non sẽ bị chậm lại (còn gọi là tình trạng chậm làm rỗng dạ dày). Thức ăn ứ đọng lâu trong dạ dày làm tăng áp lực bên trong dạ dày, tạo điều kiện thuận lợi cho dịch vị trào ngược lên thực quản.

4. Co thắt dạ dày bất thường

Quá trình tiêu hóa bình thường dựa vào các cơn co thắt nhịp nhàng (nhu động) để di chuyển thức ăn. Tuy nhiên, ở một số người, các cơn co thắt này trở nên bất thường do vấn đề về cơ co thắt trong dạ dày, hoặc do rối loạn dây thần kinh hay hormone kiểm soát các cơn co thắt này, dẫn đến tăng nguy cơ trào ngược.

II. Nguyên nhân trào ngược dạ dày từ yếu tố lối sống và chế độ ăn uống

Những thói quen hàng ngày tưởng chừng vô hại lại có thể là “thủ phạm” chính gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng trào ngược dạ dày.

1. Chế độ ăn uống không khoa học

Việc tiêu thụ một số loại thực phẩm và đồ uống có thể kích thích sản xuất axit dạ dày hoặc làm giãn cơ thắt thực quản dưới, bao gồm:

• Thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán, thức ăn cay nóng.
• Thịt mỡ, chất béo động vật.
• Chocolate, bạc hà.
• Các sản phẩm từ sữa nguyên kem, sốt kem, mayonnaise.
• Trái cây có tính axit cao như chanh, cam, bưởi, cà chua và các sản phẩm từ cà chua.
• Ăn quá no khiến dạ dày bị căng phồng, tăng áp lực và làm giảm khả năng tiêu hóa. Thức ăn không được xử lý kịp thời dễ bị đẩy ngược lên.
• Để bụng quá đói rồi ăn nhiều một lúc cũng gây áp lực tương tự.

Ăn nhiều bông cải xanh dễ gây đầy hơi, trào ngược

2. Thói quen sinh hoạt chưa hợp lý

• Ăn khuya hoặc ăn xong nằm ngay: Khi nằm, trọng lực không còn hỗ trợ giữ thức ăn ở dạ dày, khiến axit dễ trào ngược hơn. Nên đợi ít nhất 2-3 giờ sau khi ăn mới đi ngủ hoặc nằm.
• Vừa ăn vừa làm việc, xem tivi, điện thoại: Khiến quá trình tiêu hóa không được tập trung, dễ gây đầy bụng, khó tiêu.
• Mặc quần áo quá chật: Gây áp lực lên vùng bụng và dạ dày.

3. Hút thuốc lá

Hút thuốc lá không chỉ gây hại cho phổi mà còn là một trong những nguyên nhân trào ngược dạ dày phổ biến. Nicotine trong thuốc lá làm giảm sản xuất nước bọt (có tính kiềm, giúp trung hòa axit), kích thích dạ dày tiết nhiều axit hơn, làm suy yếu cơ thắt thực quản dưới và làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày.

4. Lạm dụng rượu, bia và cà phê

• Rượu, bia: Kích thích tăng tiết axit dạ dày, làm giãn cơ thắt thực quản dưới và suy yếu khả năng tự làm sạch axit của thực quản.
• Cà phê: Có tính axit cao và chứa caffeine, có thể kích thích dạ dày sản xuất nhiều axit hơn, gây kích ứng và làm triệu chứng trào ngược nặng thêm, đặc biệt khi uống lúc đói.

III. Nguyên nhân trào ngược dạ dày từ các tình trạng y tế và yếu tố đặc biệt khác

Ngoài những yếu tố trên, một số bệnh lý hoặc tình trạng cơ thể đặc thù cũng có thể dẫn đến trào ngược dạ dày.

1. Béo phì và thừa cân

Tình trạng thừa cân, béo phì làm tăng áp lực lên ổ bụng và dạ dày một cách đáng kể. Áp lực này dễ dàng đẩy axit và thức ăn từ dạ dày trào ngược lên thực quản, đồng thời cũng có thể góp phần gây ra thoát vị hoành.

2. Mang thai

Trong quá trình mang thai, sự gia tăng hormone estrogen và progesterone có thể làm giãn cơ thắt thực quản dưới. Đồng thời, sự phát triển của thai nhi làm tăng kích thước tử cung, gây chèn ép lên dạ dày, làm tăng áp lực trong dạ dày và dễ gây trào ngược.

3. Căng thẳng, stress kéo dài

Khi cơ thể chịu áp lực, căng thẳng tâm lý kéo dài, não bộ sẽ kích thích sản xuất nhiều cortisol. Hormone này có thể làm tăng tiết axit HCl và pepsin trong dạ dày, đồng thời cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng co bóp của cơ thắt thực quản dưới, khiến nó suy yếu.

Căng thẳng tâm lý kéo dài có thể làm tăng tiết axit HCl và pepsin trong dạ dày

4. Tác động từ một số loại thuốc

Việc sử dụng kéo dài hoặc lạm dụng một số loại thuốc Tây y có thể là nguyên nhân trào ngược dạ dày hoặc làm triệu chứng bệnh trở nên tồi tệ hơn. Các nhóm thuốc cần lưu ý bao gồm:

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như aspirin, ibuprofen: Có thể gây loét dạ dày, kích thích thực quản và làm suy yếu LES.
• Thuốc chẹn kênh canxi (điều trị bệnh tim, huyết áp cao).
• Thuốc kháng histamine (điều trị dị ứng).
• Thuốc giảm đau (ví dụ codeine).
• Kháng sinh (ví dụ tetracycline).
• Thuốc chủ vận beta-adrenergic (điều trị hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn).
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng.
• Một số loại thuốc khác như quinidine, theophylline, diazepam, bisphosphonates, và các chất bổ sung sắt, kali.

5. Biến chứng từ các bệnh lý tiêu hóa khác

Các bệnh lý như viêm loét dạ dày tá tràng (khiến dạ dày tăng tiết axit và ứ trệ thức ăn), hẹp môn vị, ung thư dạ dày, hoặc các bệnh lý gây trợt niêm mạc dạ dày đều có thể làm tăng áp lực trong dạ dày, cản trở quá trình làm rỗng dạ dày và dẫn đến trào ngược.

6. Hen suyễn

Có mối liên hệ hai chiều giữa hen suyễn và trào ngược dạ dày. Các cơn ho dữ dội trong hen suyễn có thể làm thay đổi áp lực trong lồng ngực và ổ bụng, đẩy axit lên thực quản. Ngược lại, axit trào ngược có thể kích thích đường hô hấp và làm nặng thêm triệu chứng hen. Một số thuốc điều trị hen cũng có thể làm giãn LES.

7. Rối loạn mô liên kết 

Một số rối loạn mô liên kết như xơ cứng bì có thể ảnh hưởng đến chức năng co bóp của thực quản và cơ thắt thực quản dưới, làm tăng nguy cơ trào ngược. Đây là một trong những nguyên nhân ít gặp nhưng cần được lưu ý.

Xơ cứng bì có thể ảnh hưởng đến chức năng co bóp của thực quản

8. Yếu tố bẩm sinh

Một số trẻ nhỏ có thể bị trào ngược dạ dày do các yếu tố bẩm sinh như sa dạ dày hoặc chức năng cơ thắt thực quản dưới kém phát triển. Tình trạng này thường biểu hiện bằng nôn trớ và có thể cải thiện khi trẻ lớn hơn.

Như vậy, có rất nhiều nguyên nhân trào ngược dạ dày, từ những yếu tố liên quan đến cấu trúc và chức năng của hệ tiêu hóa, thói quen sinh hoạt, chế độ ăn uống, cho đến các bệnh lý đi kèm hoặc tác dụng phụ của thuốc. Việc nhận diện đúng nguyên nhân đóng vai trò then chốt trong việc lựa chọn phương pháp điều trị hiệu quả và phòng ngừa tái phát.

*Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho chẩn đoán hoặc điều trị y tế.

Xem thêm:

• Cách điều trị trào ngược dạ dày tại nhà
• Trào ngược dạ dày có nguy hiểm không