Rối loạn tiêu hóa là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

Rối loạn tiêu hóa là dấu hiệu bất thường ở hệ tiêu hóa, gây khó chịu và ảnh hưởng đến cuộc sống của người bệnh. Bài viết này sẽ cung cấp những thông tin cần biết về bệnh lý này như: nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán điều trị và cách phòng ngừa.

I. Rối loạn tiêu hóa là gì?

Rối loạn tiêu hóa là hiện tượng bệnh lý xảy ra khi đường tiêu hóa xuất hiện những  dấu hiệu bất thường về hoạt động hoặc cấu trúc. Rối loạn tiêu hóa được phân thành 2 loại chính gồm:

• Rối loạn tiêu hóa thực thể: Xảy ra khi hệ tiêu hóa xuất hiện các bất thường về cấu trúc gây ảnh hưởng đến hoạt động.
• Rối loạn tiêu hóa chức năng: Xảy ra khi hệ tiêu hóa không hoạt động bình thường nhưng không có bệnh thực thể. 

Tiêu hóa là quá trình phá vỡ và biến đổi thức ăn thành chất dinh dưỡng, đi qua thành ruột để và vào máu. Quá trình tiêu hóa thức ăn bình thường diễn ra như sau:

• Bắt đầu tại vùng miệng, hoạt động nhai giúp trộn thức ăn cùng với nước bọt.
• Thức ăn xuống dạ dày được phân hủy và nghiền nát.
• Khi thức ăn di chuyển đến ruột, dịch tiêu hóa từ túi mật và tuyến tụy sẽ tiếp tục thực hiện phân hủy một lần nữa. Lúc này, các chất dinh dưỡng được đi qua thành ruột và vào máu để sản xuất năng lượng. Lượng thức ăn không được hấp thụ sẽ kết hợp với tế bào chết để chuyển hóa thành phân trong ruột kết.

Nếu hiện tượng rối loạn tiêu hóa xảy ra, có thể một hoặc nhiều giai đoạn trong quá trình tiêu hóa sẽ bị ảnh hưởng và gây ra các triệu chứng khó chịu.

II. Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa

Có nhiều nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa, có thể do bệnh lý hoặc do chế độ ăn uống không khoa học. Cụ thể:

1. Nhóm nguyên nhân không do bệnh lý

Chế độ ăn uống và dinh dưỡng hàng ngày ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và hoạt động của hệ tiêu hóa. Do đó, đa phần các trường hợp bị rối loạn tiêu hóa đều xuất phát từ nguyên nhân ăn uống không khoa học. Cụ thể, một số thực phẩm có nguy cơ cao gây tác động tiêu cực cho tiêu hóa gồm:

• Thực phẩm không đảm bảo vệ sinh hoặc bị hỏng: Lúc này, vi khuẩn có trong thực phẩm sẽ xâm nhập vào hệ tiêu hóa sẽ dẫn đến ngộ độc, co thắt cơ trơn ống tiêu hoá gây đau quặn thắt cùng một loạt vấn đề khác.
• Đồ ăn cay nóng: Nhóm thực phẩm cay nóng như tiêu, ớt, mù tạt… gây tổn thương dạ dày, về lâu dài có thể gây rối loạn hệ tiêu hóa.
• Thực phẩm có tính axit: Các loại thực phẩm có tính axit cao như cà chua, chanh, bưởi, cam… khi tiêu thụ có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày dẫn đến rối loạn tiêu hóa.
• Uống nhiều thức uống chứa cồn: Rượu, bia và các đồ uống chứa cồn gây kích thích cơ vòng thực quản, dẫn đến hiện tượng ợ chua, ợ hơi và một loạt các vấn đề nghiêm trọng khác.
• Sản phẩm từ sữa: Hệ tiêu hóa của một số người không thể dung nạp được sữa và các sản phẩm từ sữa như kem, phomat… Vì vậy nếu ăn có thể khiến hệ tiêu hóa bị rối loạn.

2. Nhóm nguyên nhân do bệnh lý

Các bệnh lý liên quan đến dạ dày và hệ tiêu hóa cũng là nguyên nhân phổ biến dẫn đến rối loạn tiêu hóa. Cụ thể là:

• Trào ngược dạ dày thực quản: Là tình trạng dịch vị dạ dày đi ngược lên thực quản gây đau rát và khó chịu. Nếu chủ quan không điều trị và để kéo dài, thực quản sẽ bị tổn thương.
• Loét dạ dày tá tràng: Vết loét hình thành bên trong thành của đường tiêu hóa khiến người bệnh đau rát khi tiếp xúc với dịch vị. Bệnh lý này nếu để kéo dài có thể dẫn đến xuất huyết nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của hệ thống.
• Viêm đại tràng: Bệnh lý này phổ biến ở nhóm đối tượng nam và nữ từ 30 – 40 tuổi. Triệu chứng bệnh đa dạng gồm: tiêu chảy, phân có máu hoặc nhầy, đi tiểu thường xuyên, mệt mỏi…
• Viêm ruột thừa cấp: Là hiện tượng ruột thừa bị viêm đột ngột, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của hệ tiêu hóa. Người bệnh phải chịu đựng những cơn đau dữ dội xuất hiện kèm các triệu chứng đầy hơi, tiêu chảy, cứng bụng… 
• Bệnh sỏi đường tiết niệu: Nguyên nhân gây bệnh là do sự tích tụ của các khoáng chất, axit và muối trong nước tiểu. Khi bệnh trở nặng, người có cảm giác đau dữ dội ở xương sườn, lưng, bụng và có thể dẫn đến hiện tượng rối loạn đường tiêu hóa.

III. Triệu chứng của rối loạn tiêu hóa

Nhận biết đúng triệu chứng của rối loạn tiêu hóa sẽ giúp người bệnh kịp thời điều trị, tránh bệnh tiến triển nặng gây biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe. 

1. Triệu chứng thường gặp

Tùy thuộc vào nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa mà triệu chứng bệnh sẽ có biểu hiện khác nhau. Tuy nhiên, một số triệu chứng chung của hội chứng rối loạn tiêu hóa là:

• Đau bụng.
• Đau ngực hoặc đau lưng.
• Tiêu chảy.
• Táo bón.
• Khó nuốt.
• Đi đại tiện mất kiểm soát.
• Nấc cụt.
• Khó tiêu.
• Cổ họng xuất hiện khối u.
• Buồn nôn.
• Đắng miệng, chán ăn, ăn không ngon.
• Chảy máu.
• Giảm cân hoặc tăng cân.

Thông thường, các triệu chứng của rối loạn tiêu hóa chỉ xảy ra ở mức độ nhẹ và ít. Trường các triệu chứng kéo dài và nặng hơn như phân lỏng rắn xen kẽ, đi ngoài có máu, sụt cân nhanh… thì người bệnh nên đến gặp bác sĩ sớm để được khám và điều trị kịp thời.

2. Triệu chứng cần thăm khám ngay 

Người bệnh cần thăm khám ngay khi xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng sau:

• Đau bụng dữ dội và liên tục.
• Đau khi chạm nhẹ vào bụng.
• Vùng bụng bị sưng.
• Huyết áp thấp.
• Nhịp tim nhanh.
• Đổ nhiều mồ hôi.
• Đầu óc không tỉnh táo.

IV. Đối tượng dễ bị rối loạn tiêu hóa

Bệnh lý rối loạn tiêu hóa có thể xảy ra ở mọi đối tượng và mọi độ tuổi khác nhau. Tuy nhiên, một số đối tượng có nguy cơ mắc hội chứng này cao hơn gồm:

1. Trẻ em và thanh thiếu niên

Rối loạn tiêu hóa và rối loạn nhu động thường xảy ra ở nhóm đối tượng từ sơ sinh đến 18 tuổi. Một số triệu chứng phổ biến gồm: buồn nôn, đau bụng, táo bón, tiêu chảy… 

2. Người cao tuổi

Tuổi càng cao tốc độ lão hóa ở các bộ phận trong cơ thể càng mạnh mẽ – đây là lý do khiến người cao tuổi thuộc nhóm có nguy cơ cao bị rối loạn tiêu hóa. Cụ thể:

• Thực quản: Sức căng cơ vòng trên và khả năng co bóp của thực quản bị suy giảm khi tuổi cao. 
• Dạ dày: Khả năng chống lại tổn thương của niêm mạc dạ dày ở người cao tuổi bị suy giảm, làm tăng nguy cơ viêm loét dạ dày tá tràng. Mặt khác, sức chứa, độ đàn hồi và tốc độ thải thức ăn của dạ dày cũng bị giảm. Tất cả những điều này đều là nguyên nhân khiến hệ tiêu hóa dễ bị rối loạn.
• Ruột non: Cấu trúc ruột non bị ảnh hưởng do tuổi cao khiến quá trình di chuyển của các chất và khả năng hấp thụ dinh dưỡng ít nhiều bị hạn chế.
• Nồng độ lactase giảm: Nguyên nhân này khiến một số người cao tuổi gặp phải tình trạng rối loạn tiêu hóa khi dung nạp sữa và các sản phẩm từ sữa.
• Sự phát triển quá mức của vi khuẩn: Số lượng của một số loại vi khuẩn trong hệ tiêu hóa tăng lên theo tuổi tác khiến người cao tuổi bị đau bụng, đầy hơi và giảm cân. 

3. Một số đối tượng khác

Một số đối tượng khác có nguy cơ mắc hội chứng rối loạn tiêu hóa ơ có thể xuất phát từ tiền sử bệnh lý, thói quen sinh hoạt, lối sống hàng ngày. Cụ thể gồm:

• Người tập các môn thể thao yêu cầu sức bền: Nhóm người này thường phải đối mặt với tình trạng mất nước, rối loạn mạch máu, ăn kiêng… gây tác động tiêu cực đến hoạt động tiêu hóa.
• Người thường xuyên bị lo lắng, căng thẳng và phiền muộn: Tâm lý không ổn định, thoải mái và vui vẻ cũng rất dễ khiến hệ tiêu hóa bị rối loạn.
• Những người đang mắc các bệnh mãn tính: Ví dụ như đau nửa đầu, tiểu đường loại 2, suy giáp…
• Phụ nữ mang thai: Phụ nữ mang thai có nguy cơ bị rối loạn tiêu hóa cao hơn do tử cung có thể bị chạm vào ruột và dạ dày trong quá trình mang thai; nội tiết tố thay đổi…

V. Rối loạn tiêu hóa có nguy hiểm không?

Rối loạn tiêu hóa do nguyên nhân bệnh lý như đại tràng, đường ruột hoặc bệnh lý liên quan đến dạ dày có thể gây nguy hiểm cho người bệnh nếu không được điều trị kịp thời. 

Trường hợp rối loạn tiêu hóa do ăn uống không được kiểm soát kịp thời và đúng cách cũng rất dễ dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng về sau như viêm loét, ngộ độc…

VI. Biến chứng của rối loạn tiêu hóa

Tình trạng rối loạn tiêu hóa nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến một số biến chứng nguy hiểm sau:

• Bệnh cấp tính: Viêm ruột thừa, ngộ độc thực phẩm, thủng dạ dày…
• Những rối loạn nguy hiểm và khẩn cấp: Tắc ruột, viêm tụy cấp, viêm ruột thừa…
• Những vấn đề nguy hiểm về đường ruột: Hội chứng ruột kích thích, thiếu máu cục bộ đường ruột, viêm loét đại tràng, ung thư đại trực tràng… 

VII. Phương pháp chẩn đoán rối loạn tiêu hóa

Bên cạnh thăm khám lâm sàng qua triệu chứng người bệnh mô tả, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh một số phương pháp chẩn đoán chuyên sâu để có kết luận chính xác. Một số xét nghiệm được sử dụng phổ biến gồm:

• Các xét nghiệm chung về chức năng các cơ quan như huyết học, gan thận, sinh hoá máu khác và liên quan đến axit và hiện tượng trào ngược.
• Nội soi ổ bụng.
• Nội soi ống tiêu hoá.
• Siêu âm.
• Chụp cắt lớp vi tính và chụp cộng hưởng từ.
• Chụp X-quang.
• Đo áp lực nhu động, trở kháng thực quản.
• Xét nghiệm máu ẩn trong phân.

Kết quả thu được từ các phương pháp chẩn đoán ở trên giúp bác sĩ xác định chính xác nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa để tư vấn phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả. 

Một số xét nghiệm yêu cầu người bệnh nhịn ăn, đi đại tiện trước khi thực hiện.  Người bệnh cần trao đổi chi tiết với bác sĩ để có sự chuẩn bị tốt nhất trước khi tiến hành.

VIII. Cách điều trị hội chứng rối loạn tiêu hóa

Phụ thuộc kết quả chẩn đoán và nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa mà quá trình điều trị ở mỗi bệnh nhau ít nhiều sẽ có sự khác biệt. Nhưng nhìn chung với hội chứng rối loạn tiêu hóa nhẹ, người bệnh được khuyến nghị thực hiện một số biện pháp hỗ trợ điều trị bệnh sau:

• Nghỉ ngơi, uống nhiều nước.
• Ưu tiên ăn thức ăn mềm dễ tiêu và có lợi cho hệ tiêu hóa.
• Kiêng tiêu thụ các thức ăn chứa gia vị, dầu mỡ, bơ sữa…
• Thực hiện ăn chín uống sôi, không ăn thức ăn sống, tái. 
• Không nên ăn đồ quá cay nóng, quá chua hoặc quá nhiều đạm.
• Không nên ăn nhiều thức ăn giàu xơ.
• Nên bổ sung men tiêu hóa và các loại đồ uống có công dụng hỗ trợ tiêu hóa.

Trường hợp tình trạng rối loạn tiêu hóa không thuyên giảm hoặc có dấu hiệu nặng hơn, người bệnh nên đến gặp bác sĩ để được chỉ định phương pháp điều trị phù hợp:

1. Sử dụng thuốc

Bệnh nhân rối loạn tiêu hóa muốn sử dụng thuốc phải có sự đồng ý của bác sĩ:

• Thuốc không kê đơn để làm giảm triệu chứng: thuốc nhuận tràng, thuốc trị táo bón…

• Thuốc kê đơn theo chỉ định của bác sĩ để hỗ trợ bù nước, kiểm soát triệu chứng buồn nôn. 
• Thuốc kháng sinh để điều trị các bệnh viêm nhiễm đường tiêu hóa. 

2. Điều trị tại bệnh viện

Với các trường hợp bị rối loạn tiêu hóa nặng, bệnh nhân cần được cấp cứu kịp thời tại bệnh viện. Người bệnh sẽ được truyền dịch nếu bị mất nước do nôn, tiêu chảy. 

IX. Biện pháp phòng ngừa rối loạn tiêu hóa

Hội chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài với các triệu chứng khó chịu ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tâm lý và chất lượng cuộc sống. Do đó, thay vì tìm cách khắc phục, bạn nên chủ động phòng ngừa tình trạng này. Dưới đây một số biện pháp phòng ngừa rối loạn tiêu hóa hiệu quả:

1. Ngăn các tác nhân ảnh hưởng xấu đến hệ tiêu hóa

Bạn nên chủ động ngăn chặn những tác nhân và yếu tố có thể gây ảnh hưởng xấu đến hệ tiêu hóa như: thức khuya, ngủ muộn; ăn nhanh, nuốt vội; rượu bia, đồ cay nóng, chua, nhiều dầu mỡ; nhịn ăn, ăn quá no…

Ngoài ra, thuốc không kê đơn hoặc kê đơn nếu dùng không đúng cách có thể dẫn đến rối loạn hệ tiêu hóa nếu cơ thể nhạy cảm và dị ứng. Vì vậy, trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

2. Uống đủ nước

Nước đóng vai trò rất quan trọng đối với chức năng và hoạt động đường ruột. Uống đủ nước hàng ngày giúp làm sạch hệ thống tiêu hóa, làm mềm phân đồng thời ngăn ngừa táo bón.

Vì vậy để phòng ngừa rối loạn tiêu hóa, bạn nên uống đủ khoảng 1,5 – 2 lít nước/ngày. Nên ưu tiên uống nước lọc, nước ép rau củ quả; không nên uống nhiều nước ngọt, nước ép hoa quả đóng chai… 

3. Đừng quên bổ sung chất xơ

Thực phẩm giàu chất xơ mang lại rất nhiều lợi ích cho hoạt động tiêu hóa. Một số lợi ích quan trọng phải kể đến như:

• Phòng tránh táo bón.
• Giảm nguy cơ tiêu chảy, chướng bụng, đầy hơi.
• Cân bằng hệ vi sinh trong đường ruột, cho hệ tiêu hóa luôn khỏe mạnh.
• Phòng ngừa hội chứng ruột kích thích, buồn nôn, đầy hơi, co thắt ruột…

Chất xơ tốt cho hệ tiêu hóa có nhiều trong rau củ (cải, cà rốt), hoa quả (mơ, bơ, lê), ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu (đậu đen, đậu tây, đậu lima)…

4. Dùng các chế phẩm sinh học

Sử dụng các chế phẩm sinh học là giải pháp phòng ngừa rối loạn tiêu hóa hiệu quả. Một số sản phẩm nên dùng như sữa chua, thực phẩm lên men giúp cung cấp Probiotics dồi dào cho đường ruột.

Tuy nhiên, khi sử dụng bạn cần thận trọng với các loại thực phẩm lên men. Chỉ dùng với lượng vừa đủ, không nên lạm dụng vì sẽ gây phác tác dụng khi tiêu thụ quá nhiều.

5. Hạn chế thức ăn nhiều chất béo

Nhóm thực phẩm nhiều dầu mỡ và chất béo khiến hoạt động tiêu hóa bị cản trở, dẫn đến đau bụng và táo bón. Tuy nhiên, chế độ ăn giàu chất béo lành mạnh (axit béo Omega-3) kết hợp với chất xơ lại đem đến hiệu quả tích cực cho hệ tiêu hóa. 

6. Kiểm soát căng thẳng

Căng thẳng và lo lắng kéo dài có thể gây ra một loạt các vấn đề về tiêu hóa như chán ăn, viêm, đầy bụng, chuột rút… Do đó, kiểm soát tâm lý ổn định, tránh căng thẳng và lo lắng giúp phòng ngừa rối loạn tiêu hóa hữu hiệu.

7. Tập thể dục thường xuyên

Nhiều nghiên cứu cho thấy, thường xuyên vận động cơ thể và tập thể dục mỗi ngày giúp duy trì chức năng hệ tiêu hóa, hỗ trợ điều hòa đường ruột và ngăn ngừa táo bón hiệu quả. 

X. Giải đáp thắc mắc về rối loạn tiêu hóa

Có khá nhiều thắc mắc về bệnh lý rối loạn tiêu hóa sẽ được chúng tôi giải đáp dưới đây:

1. Bị rối loạn tiêu hóa nên ăn gì? 

Chế độ ăn uống và dinh dưỡng ảnh hưởng rất lớn đối với quá trình điều trị và phòng ngừa chứng rối loạn tiêu hóa. Vì vậy khi bị rối loạn tiêu hóa, người bệnh nên ăn rau củ quả, ngũ cốc, các loại đậu, gừng, các loại hạt, sữa chua…

2. Rối loạn tiêu hóa kiêng ăn gì? 

Thực phẩm người bị rối loạn tiêu hóa nên kiêng để mau chóng đẩy lùi và ngăn bệnh tái phát gồm: thức ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ, thực phẩm nhiều axit, sữa và các sản phẩm từ sữa, rượu bia…

3. Uống gì khi bị rối loạn tiêu hóa?

Nước lọc là lựa chọn tốt nhất cho người đang bị rối loạn tiêu hóa. Ngoài ra, bạn có thể uống nước ép rau củ và hoa quả (cam, cà rốt, dừa, táo), trà gừng, trà hoa cúc…

4. Uống thuốc gì khi bị rối loạn tiêu hóa?

Điều trị rối loạn tiêu hóa bằng thuốc Tây cho tác dụng nhanh nhưng lại kèm theo một số tác dụng phụ không mong muốn. Vì vậy, trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào để điều trị rối loạn tiêu hóa, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ.

Một số thuốc thường dùng trong điều trị rối loạn tiêu hóa hiện nay gồm:

• Thuốc giúp giảm triệu chứng đầy bụng, khó tiêu, buồn nôn: Domperidon, Neopeptine, Maalox, Metoclopramide, Cylovanon…
• Thuốc cầm tiêu chảy, hạn chế đi ngoài phân lỏng: Berberin, Oresol, Loperamid…

Trên đây là tất cả những thông tin rất đầy đủ và chi tiết về hội chứng rối loạn tiêu hóa. Hy vọng sẽ giúp bạn hiểu rõ và chính xác về rối loạn tiêu hóa để chủ động phòng tránh đồng thời kịp thời phát hiện và điều trị sớm hạn chế tối đa biến chứng.

Có thể bạn quan tâm:

• Ăn sáng xong đau bụng do đâu?
• Hội chứng ruột kích thích và viêm đại tràng khác nhau thế nào?