Bệnh thần kinh dạ dày: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Trong nhóm bệnh lý tiêu hóa, bệnh thần kinh dạ dày là tình trạng khá phổ biến nhưng ít được chẩn đoán đúng. Với đặc điểm khởi phát âm thầm và tiến triển dai dẳng, bệnh ảnh hưởng đến sinh hoạt và tâm lý của người mắc nếu không được điều trị. Bài viết dưới đây, Yumangel sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh lý trên.

I. Bệnh thần kinh dạ dày là gì?

1. Khái niệm

Bệnh thần kinh dạ dày hay còn được biết đến với tên gọi rối loạn thần kinh thực vật dạ dày, là một tình trạng phức tạp xảy ra khi hệ thống thần kinh kiểm soát chức năng của dạ dày bị tổn thương hoặc rối loạn. Điều này dẫn đến sự mất cân bằng trong việc điều hòa các hoạt động của dạ dày như co bóp, tiết dịch vị và đẩy thức ăn xuống ruột non. 

2. Các thể của bệnh thần kinh dạ dày

Tùy vào biểu hiện lâm sàng và mức độ rối loạn chức năng, bệnh thần kinh dạ dày được phân thành một số thể chính như sau:

2.1. Giảm trương lực dạ dày

Giảm trương lực dạ dày đây là tình trạng các cơ dạ dày bị suy yếu, giảm khả năng co bóp và tiêu hóa thức ăn. Tình trạng này thường xuất hiện sau những chấn thương tâm lý hoặc thể chất nặng. Giai đoạn căng thẳng thần kinh kéo dài hoặc sau khi ăn quá nhiều sau một thời gian dài nhịn đói rất dễ phát sinh bệnh.

Biểu hiện thường gặp:

• Cơ thể mệt mỏi, hiệu suất lao động giảm sút rõ rệt.
• Rối loạn giấc ngủ.
• Triệu chứng tiêu hóa như đầy bụng, ậm ạch, đau âm ỉ vùng thượng vị.
• Ăn ít, nhanh no, buồn nôn, ợ hơi.
• Rối loạn đại tiện: táo bón xen lẫn tiêu chảy.

2.2. Tăng trương lực dạ dày

Ngược lại với giảm trương lực, thể bệnh này xảy ra khi các cơ dạ dày co bóp quá mức hoặc co thắt bất thường. Nguyên nhân có thể do chấn thương tâm thần, nhiễm độc chì mạn tính, hoặc xuất hiện sau khi mắc các bệnh lý như viêm loét dạ dày, đại tràng.

Biểu hiện thường gặp:

• Đau bụng vùng thượng vị thường xuyên, tăng khi căng thẳng hoặc làm việc nặng.
• Buồn nôn, nôn.
• Ợ hơi, ợ chua kéo dài gây khó chịu.

2.3. Thể giãn dạ dày cấp tính

Thể giãn dạ dày cấp tính ít gặp hơn nhưng có mức độ nguy hiểm cao, thường xảy ra sau chấn thương vùng bụng, viêm tụy mủ cấp tính hoặc ăn uống quá độ kéo dài. Giãn dạ dày làm cản trở hoàn toàn chức năng tiêu hóa, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nếu không can thiệp kịp thời.

Biểu hiện lâm sàng:

• Đau bụng vùng thượng vị dữ dội hoặc âm ỉ kéo dài.
• Nôn nhiều lần, kéo dài.
• Rối loạn nước và điện giải, trong trường hợp nặng có thể đe dọa tính mạng.

Mặc dù không phổ biến như các bệnh lý dạ dày (viêm, loét, ung thư…), bệnh thần kinh dạ dày vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm. Đặc biệt, người bệnh thường chủ quan vì triệu chứng dễ nhầm lẫn với các rối loạn tiêu hóa thông thường. 

II. Tại sao mắc bệnh thần kinh dạ dày?

Bệnh thần kinh dạ dày không chỉ đơn thuần là vấn đề ở cơ quan tiêu hóa mà còn liên quan mật thiết đến hệ thống thần kinh. Dưới đây là những nguyên nhân chính có thể dẫn đến tình trạng này:

1. Căng thẳng thần kinh và stress kéo dài

Căng thẳng thần kinh và stress kéo dài là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra rối loạn chức năng thần kinh thực vật. Khi cơ thể trải qua căng thẳng, hệ thần kinh giao cảm hoạt động mạnh, làm tăng tiết acid dạ dày và gây co thắt các cơ trơn. Nếu tình trạng này kéo dài, nó có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh điều khiển nhu động của dạ dày, dẫn đến phát bệnh.

2. Rối loạn tâm lý, lo âu, trầm cảm

Sức khỏe tinh thần có mối liên hệ chặt chẽ với hệ tiêu hóa. Những người mắc các rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm thường có nguy cơ cao mắc các bệnh đường tiêu hóa, bao gồm cả bệnh thần kinh dạ dày. Tình trạng lo lắng, buồn bã có thể làm thay đổi cách thức hoạt động của hệ thần kinh ruột, gây ra các triệu chứng khó chịu như đầy hơi, đau bụng và buồn nôn.

3. Chấn thương thể chất hoặc phẫu thuật

Các chấn thương nghiêm trọng ở vùng bụng hoặc các cuộc phẫu thuật can thiệp vào dạ dày, thực quản có thể làm tổn thương trực tiếp các dây thần kinh điều khiển hoạt động của dạ dày. Ví dụ, sau phẫu thuật cắt một phần dạ dày, các nhánh thần kinh có thể bị ảnh hưởng, gây ra tình trạng giảm trương lực dạ dày hoặc giãn dạ dày cấp.

4. Ảnh hưởng từ các bệnh lý khác

Bệnh thần kinh dạ dày thường là biến chứng của các bệnh lý có sẵn. Những bệnh nhân mắc viêm loét dạ dày tá tràng kéo dài, đái tháo đường không được kiểm soát tốt, hoặc bệnh Parkinson đều có nguy cơ cao. Các bệnh này có thể làm tổn thương dần dần các sợi thần kinh, khiến chức năng dạ dày suy giảm.

5. Các yếu tố khác

Ngoài những nguyên nhân trên, một số yếu tố khác cũng có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh:

• Ngộ độc chì: Nhiễm độc chì mạn tính có thể gây tổn thương hệ thần kinh, bao gồm cả thần kinh điều khiển dạ dày, dẫn đến tăng trương lực dạ dày.
• Nhiễm độc thần kinh: Tiếp xúc với một số chất độc thần kinh có thể làm suy giảm chức năng của các dây thần kinh trong cơ thể.
• Chế độ ăn uống không điều độ: Thói quen ăn uống thất thường, ăn quá nhiều hoặc bỏ bữa liên tục cũng có thể gây áp lực lên hệ tiêu hóa và hệ thần kinh ruột.

Hiểu rõ các nguyên nhân này sẽ giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan hơn về căn bệnh, từ đó có biện pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả.

III. Triệu chứng của bệnh thần kinh dạ dày là gì?

Bệnh thần kinh dạ dày có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, từ nhẹ đến nặng, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Các triệu chứng này thường được chia thành ba nhóm chính:

1. Triệu chứng tiêu hóa

Đây là những biểu hiện rõ ràng và phổ biến nhất của bệnh, xuất phát trực tiếp từ sự rối loạn chức năng của dạ dày:

• Đầy hơi, khó tiêu: Sau khi ăn, dạ dày co bóp kém hiệu quả khiến thức ăn không được tiêu hóa và đẩy xuống ruột non kịp thời, gây ra cảm giác đầy bụng, nặng nề.
• Buồn nôn, ợ chua, ợ hơi: Nhu động dạ dày yếu làm thức ăn bị ứ đọng và lên men. Điều này dẫn đến sự tích tụ khí, gây ợ hơi và các cơn buồn nôn, thậm chí nôn mửa.
• Đau vùng thượng vị: Người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ hoặc đau quặn dữ dội ở vùng bụng trên, cơn đau thường xuất hiện sau khi ăn.
• Táo bón hoặc tiêu chảy xen kẽ: Rối loạn thần kinh thực vật không chỉ ảnh hưởng đến dạ dày mà còn tác động lên toàn bộ hệ tiêu hóa, gây ra sự bất thường trong nhu động ruột, dẫn đến các vấn đề về đại tiện.

Các triệu chứng tiêu hóa của bệnh thần kinh dạ dày thường dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hóa khác như viêm loét dạ dày tá tràng, trào ngược dạ dày thực quản. Do đó, việc chẩn đoán chính xác đòi hỏi phải có sự thăm khám kỹ lưỡng, đặc biệt là khi các phương pháp điều trị thông thường cho các bệnh trên không hiệu quả.

2. Triệu chứng toàn thân

Ngoài các vấn đề về tiêu hóa, bệnh còn gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe toàn diện của người bệnh:

• Mệt mỏi, suy nhược: Do quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng bị cản trở, cơ thể không nhận đủ năng lượng, dẫn đến tình trạng mệt mỏi, thiếu sức sống.
• Rối loạn giấc ngủ: Các triệu chứng khó chịu ở đường tiêu hóa như đầy hơi, đau bụng, ợ hơi thường xuyên có thể làm gián đoạn giấc ngủ, gây khó ngủ hoặc ngủ không sâu giấc.
• Chán ăn, sút cân: Cảm giác nhanh no và đầy bụng sau khi ăn khiến người bệnh chán ăn, ăn ít dần. Tình trạng này kéo dài dẫn đến suy dinh dưỡng và sút cân không rõ nguyên nhân.

Các triệu chứng toàn thân này là dấu hiệu cảnh báo tình trạng bệnh đã tiến triển và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Chúng không chỉ là hậu quả của bệnh mà còn làm cho các triệu chứng tiêu hóa trở nên tồi tệ hơn, tạo thành một vòng luẩn quẩn.

3. Triệu chứng liên quan thần kinh

Vì bản chất là một rối loạn thần kinh thực vật, bệnh còn biểu hiện qua các triệu chứng liên quan đến hệ thần kinh:

• Dễ cáu gắt, lo âu: Sự khó chịu dai dẳng từ các triệu chứng tiêu hóa và toàn thân có thể ảnh hưởng đến tâm trạng, khiến người bệnh trở nên dễ cáu kỉnh, lo lắng quá mức.
• Nhức đầu, chóng mặt: Rối loạn thần kinh có thể ảnh hưởng đến hệ thống tuần hoàn, gây ra các triệu chứng như nhức đầu, chóng mặt.
• Cảm giác hồi hộp, đánh trống ngực: Đây là biểu hiện của sự rối loạn trong hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm, gây ảnh hưởng đến nhịp tim, khiến người bệnh cảm thấy tim đập nhanh, hồi hộp không rõ nguyên nhân.

Các triệu chứng thần kinh cho thấy sự kết nối mật thiết giữa hệ tiêu hóa và hệ thần kinh. Chúng không chỉ là kết quả của bệnh mà còn là nguyên nhân thúc đẩy bệnh phát triển nặng hơn. Việc điều trị bệnh cần phải giải quyết cả vấn đề về tâm lý và thần kinh, chứ không chỉ tập trung vào triệu chứng tiêu hóa.

IV. Làm sao để chẩn đoán bệnh thần kinh dạ dày?

Bệnh thần kinh dạ dày là một rối loạn chức năng, không có tổn thương thực thể rõ ràng, nên việc chẩn đoán thường dựa trên loại trừ các nguyên nhân thực thể khác và đánh giá toàn diện triệu chứng lâm sàng kết hợp cận lâm sàng. Quá trình chẩn đoán gồm các bước chính như sau:

1. Khai thác triệu chứng lâm sàng

Đây là bước nền tảng đầu tiên giúp bác sĩ hướng tới chẩn đoán bệnh thần kinh dạ dày. Người bệnh thường trình bày nhiều triệu chứng đa dạng, bao gồm:

• Đầy hơi, chướng bụng, buồn nôn kéo dài
• Cảm giác no nhanh, khó tiêu dù ăn ít
• Đau âm ỉ hoặc đau tức vùng thượng vị không rõ nguyên nhân
• Táo bón hoặc tiêu chảy xen kẽ
• Mệt mỏi, mất ngủ, lo âu, hồi hộp
  

Điểm quan trọng trong bước này là các triệu chứng không đặc hiệu, thường xuất hiện kéo dài, tái đi tái lại, và không cải thiện rõ rệt với các biện pháp điều trị thông thường. Đồng thời, các dấu hiệu tâm lý, thần kinh đi kèm như dễ cáu gắt, mất ngủ, suy nhược cũng cần được lưu ý.

2. Thăm khám lâm sàng và loại trừ bệnh lý thực thể

Vì triệu chứng của bệnh thần kinh dạ dày có thể giống với nhiều bệnh lý khác như viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày – thực quản, ung thư dạ dày, viêm đại tràng, …, nên việc thăm khám và loại trừ các nguyên nhân khác là bước bắt buộc.

Bác sĩ sẽ tiến hành:

• Khám bụng để phát hiện dấu hiệu bất thường
• Đánh giá mức độ sụt cân, gầy sút, thiếu máu, những dấu hiệu gợi ý bệnh lý nặng
• Hỏi bệnh chi tiết về thói quen ăn uống, mức độ stress, thời gian xuất hiện triệu chứng
  

Nếu không phát hiện tổn thương thực thể rõ ràng, bác sĩ sẽ hướng đến chẩn đoán ối loạn thần kinh thực vật dạ dày.

3. Các cận lâm sàng hỗ trợ

Dù không có xét nghiệm đặc hiệu cho bệnh thần kinh dạ dày, nhưng các phương pháp cận lâm sàng dưới đây đóng vai trò loại trừ các nguyên nhân thực thể và hỗ trợ đánh giá biến chứng nếu có:

• Nội soi dạ dày: Giúp loại trừ viêm loét dạ dày – tá tràng, u dạ dày, trào ngược thực quản, nhiễm khuẩn HP. Nội soi bình thường hoặc chỉ có viêm nhẹ mà không phù hợp với mức độ triệu chứng có thể gợi ý rối loạn chức năng.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra các chỉ số như huyết sắc tố (Hb), chỉ số viêm, men gan, chức năng tuyến giáp, hoặc cortisol nếu nghi ngờ yếu tố nội tiết liên quan. Ngoài ra có thể làm test HP trong một số trường hợp.
• Chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, CT, MRI): Thường được chỉ định khi có nghi ngờ biến chứng hoặc cần phân biệt với bệnh lý gan mật, tụy, u ổ bụng.

V. Phương pháp điều trị bệnh thần kinh dạ dày như thế nào?

Việc điều trị bệnh thần kinh dạ dày đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện, phối hợp giữa điều chỉnh lối sống, can thiệp tâm lý và sử dụng thuốc, tùy thuộc vào nguyên nhân nền và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Mục tiêu chính là cải thiện chức năng hệ thần kinh điều khiển dạ dày, giảm triệu chứng và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.

1. Điều chỉnh lối sống và tâm lý

1.1. Chế độ ăn uống khoa học

• Ưu tiên các thực phẩm dễ tiêu như cháo, súp, rau củ luộc, ngũ cốc nguyên hạt.
• Tránh thực phẩm dễ gây kích ứng niêm mạc dạ dày như đồ ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ, thức uống chứa caffein, cồn và nước ngọt có gas.
• Ăn đúng giờ, chia nhỏ bữa ăn trong ngày (5-6 bữa), không ăn quá no hoặc bỏ bữa.

1.2. Thư giãn, tinh thần thoải mái

• Giảm áp lực tâm lý thông qua các phương pháp thư giãn như thiền định, yoga, hít thở sâu, viết nhật ký cảm xúc hoặc tham gia hoạt động yêu thích.
• Tránh làm việc quá sức, thức khuya kéo dài và tiếp xúc liên tục với môi trường gây căng thẳng.

1.3. Thói quen sinh hoạt lành mạnh

• Ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi ngày, duy trì đồng hồ sinh học ổn định.

• Tăng cường vận động thể chất vừa sức như đi bộ, bơi lội, đạp xe để kích thích nhu động ruột và cải thiện tinh thần.

2. Trị liệu tâm lý – hành vi

2.1. Tư vấn tâm lý

Người bệnh nên được gặp chuyên gia tâm lý để đánh giá và hỗ trợ giải quyết những yếu tố tâm lý liên quan như lo âu, căng thẳng mãn tính hoặc sang chấn tinh thần.

2.2. Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT)

CBT là phương pháp có hiệu quả cao trong việc điều chỉnh những suy nghĩ tiêu cực, giúp người bệnh kiểm soát cảm xúc và hành vi liên quan đến rối loạn chức năng dạ dày.

3. Sử dụng thuốc theo chỉ định

Việc dùng thuốc cần được cá nhân hóa và theo sát chỉ định của bác sĩ chuyên khoa:

• Thuốc điều hòa nhu động dạ dày: Giúp cải thiện chức năng co bóp và làm trống dạ dày (nhóm prokinetic).
• Thuốc hỗ trợ thần kinh thực vật: Có thể được kê trong các trường hợp rối loạn điều hòa thần kinh nội tạng.
• Thuốc chống lo âu, trầm cảm: Một số thuốc thuộc nhóm chống trầm cảm ba vòng hoặc SSRI liều thấp được sử dụng trong các trường hợp bệnh đi kèm lo âu hoặc trầm cảm.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Được dùng nếu có kèm viêm loét hoặc tổn thương thực thể.

4. Phẫu thuật 

Phẫu thuật không phải là phương pháp điều trị phổ biến cho bệnh thần kinh dạ dày. Tuy nhiên, trong những trường hợp đặc biệt như liệt dạ dày nặng không đáp ứng điều trị nội khoa, bác sĩ có thể cân nhắc can thiệp ngoại khoa, như đặt máy kích thích điện dạ dày hoặc phẫu thuật mở rộng môn vị.

VI. Giải đáp một số câu hỏi thường gặp

1. Tại sao stress lại gây đau dạ dày?

Mối liên hệ giữa stress và các vấn đề dạ dày là một vòng tròn khép kín, được khoa học gọi là trục não-ruột (gut-brain axis). Khi bạn bị stress, hệ thần kinh trung ương gửi tín hiệu đến hệ thần kinh ruột. Tình trạng này làm tăng tiết các hormone căng thẳng như cortisol và adrenaline.

Các hormone này làm tăng tiết acid dạ dày, đồng thời gây co thắt hoặc làm chậm nhu động của dạ dày. Kết quả là, dạ dày có thể bị tăng co bóp, gây đau quặn; hoặc giảm co bóp, khiến thức ăn bị ứ đọng và gây đầy hơi, khó tiêu. Do đó, stress kéo dài không chỉ gây đau dạ dày mà còn là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến bệnh thần kinh dạ dày.

2. Trào ngược dạ dày ảnh hưởng đến thần kinh không?

Có, trào ngược dạ dày thực quản và bệnh thần kinh dạ dày có mối quan hệ hai chiều. Trào ngược dạ dày kéo dài có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực đến hệ thần kinh:

• Gây rối loạn giấc ngủ: Các cơn đau, ợ chua về đêm do trào ngược có thể làm gián đoạn giấc ngủ, dẫn đến mệt mỏi và lo âu.
• Tăng căng thẳng, trầm cảm: Sự khó chịu liên tục do bệnh có thể ảnh hưởng đến tâm lý, khiến người bệnh dễ cáu gắt và có nguy cơ cao mắc các rối loạn lo âu, trầm cảm.

Ngược lại, các vấn đề về thần kinh như lo âu, stress cũng làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của trào ngược dạ dày. Cụ thể, stress làm tăng tiết acid dạ dày và làm yếu cơ vòng thực quản dưới, khiến dịch vị dễ trào ngược lên trên hơn.

3. Bệnh thần kinh dạ dày có chữa khỏi hoàn toàn không?

Hiện nay, bệnh thần kinh dạ dày chưa có phương pháp điều trị triệt để tuyệt đối, vì nguyên nhân bệnh liên quan đến yếu tố thần kinh, tâm lý và cơ địa từng người. Tuy nhiên, nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách, bệnh hoàn toàn có thể được kiểm soát hiệu quả và giảm thiểu tái phát.

4. Bệnh thần kinh dạ dày có nguy hiểm không?

Mặc dù bản thân bệnh thần kinh dạ dày không phải là bệnh ác tính (ung thư), nhưng nếu không được điều trị đúng cách, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm:

• Suy giảm chất lượng cuộc sống: Các triệu chứng khó chịu liên tục gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt, công việc và tinh thần của người bệnh.
• Suy dinh dưỡng: Chán ăn, nôn mửa kéo dài có thể dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng nghiêm trọng.
• Biến chứng cấp tính: Trong một số trường hợp nặng như giãn dạ dày cấp, bệnh có thể gây nôn nhiều, rối loạn điện giải và có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.

Vì vậy, không nên chủ quan khi có các dấu hiệu của bệnh thần kinh dạ dày. Việc thăm khám và điều trị sớm là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe của bạn.

Việc nhận diện sớm bệnh thần kinh dạ dày thông qua các dấu hiệu đặc trưng và hiểu rõ cơ chế bệnh sinh đóng vai trò quan trọng trong phác đồ điều trị. Đồng thời, người bệnh nghiêm túc phối hợp giữa y học hiện đại và thay đổi thói quen sinh hoạt lành mạnh sẽ giúp điều trị và kiểm soát bệnh hiệu quả hơn.