Rò hậu môn: Nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng, điều trị

Rò hậu môn là tình trạng có đường hầm thông nối bất thường giữa ống hậu môn và da xung quanh hậu môn. Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh có thể diễn tiến thành rò phức tạp, làm tăng nguy cơ ung thư hậu môn và trực tràng. 

I. Rò hậu môn là bệnh gì?

Theo từ điển thuật ngữ y khoa, rò hậu môn tên tiếng Anh là Anal fistula. Rò hậu môn bệnh học theo cách gọi của dân gian là bệnh mạch lươn. Đây là tình trạng có đường hầm thông nối bất thường giữa ống hậu môn và da xung quanh hậu môn. 

Theo thống kê, cứ 100 ca rò hậu môn thì có 75 ca bệnh đơn giản. Tuy nhiên 25 trường hợp còn lại có độ phức tạp cao như rò móng ngựa, rò kép, rò tam, cần đến những can thiệp phức tạp.

II. Phân loại rò hậu môn 

Bệnh rò hậu môn được phân thành nhiều loại và mức độ khác nhau, cụ thể gồm: 

1. Rò hậu môn hoàn toàn

Rò hậu môn hoàn toàn tức là có cả lỗ rò bên trong và bên ngoài hậu môn và chúng được thông với nhau.

2. Rò hậu môn không hoàn toàn

Rò hậu môn  không hoàn toàn là tình trạng chỉ có 1 lỗi rò duy nhất ở hậu môn. 

3. Rò hậu môn trong cơ thắt

Rò hậu môn trong cơ thắt là tình trạng do áp xe ở vùng da gần hậu môn hình thành. 

4. Rò hậu môn ngoài cơ thắt

Rò hậu môn ngoài cơ thắt là do áp xe vùng chậu hông trực tràng hình thành.

5. Rò hậu môn đơn giản

Rò hậu môn đơn giản là hiện tượng đường rò ít lỗ rò và đều nằm ở vị trí ít ngóc ngách.

6. Rò hậu môn phức tạp

Rò hậu môn phức tạp là tình trạng đường rò có nhiều lỗ rò ở các vị trí hiểm hóc. 

7. Rò hậu môn xuyên cơ thắt

Rò hậu môn xuyên cơ thắt là tình trạng lỗ rò xuyên qua cả cơ thắt.

III. Nguyên nhân rò hậu môn

Bệnh rò hậu môn có thể gặp phải ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến nhất là ở tuổi trung niên. Nguyên nhân gây bệnh gồm:

1. Do hậu quả của một áp xe ở hậu môn 

Rò hậu môn thường là hậu quả của một áp xe (ổ mủ) ở hậu môn trực tràng không được điều trị hoặc điều trị không khỏi triệt để. 

Áp xe xảy ra khi các tuyến nhỏ tạo chất nhờn nằm ngay bên trong hậu môn bị tắc và nhiễm trùng. Khoảng 40% số áp xe này có thể phát triển thành rò. 

2. Do biến chứng sau phẫu thuật 

Bệnh rò hậu môn cũng có thể do biến chứng sau phẫu thuật cắt trĩ, phẫu thuật cắt tầng sinh môn sau sinh.

3. Do biến chứng bệnh lý

Các biến chứng của những bệnh lý khác như áp xe hậu môn, vỡ trực tràng, vi khuẩn lao cũng có thể là nguyên nhân gây rò hậu môn.

4. Nguyên nhân khác 

Ngoài ra, rò hậu môn còn có thể do các nguyên nhân khác như:

• Bệnh Crohn – viêm ruột.
• Bức xạ dùng trong điều trị ung thư.
• Chấn thương.
• Bệnh lây truyền qua đường tình dục.
• Bệnh lao.
• Dị vật vùng hậu môn.
• Ung thư.
• Ảnh hưởng sau khi phẫu thuật ở vùng gần hậu môn.

IV. Triệu chứng rò hậu môn

Các dấu hiệu rò hậu môn bệnh nhân có thể gặp gồm:

1. Đau, sưng, chảy máu ở hậu môn

Bệnh nhân bị đau khi đại tiện, kích ứng da xung quanh hậu môn do dịch bị rò ra ngoài và chảy máu hậu môn.

Bên cạnh đó, bệnh nhân có thể bị tiết dịch lẫn mủ, máu kèm theo mũi hôi từ một lỗ quanh hậu môn. Cơn đau ở hậu môn có có thể thuyên giảm giảm sau khi lỗ rò đã chảy dịch.

2. Ngứa ngáy ở vùng hậu môn

Vùng da ở hậu môn bị kích ứng do dịch bị rò ra ngoài gây ngứa ngáy, khó chịu, đau rát và sưng viêm. Lúc này, bệnh nhân theo thói quen sẽ dùng tay để gãi. Tuy nhiên điều này là không nên vì sẽ kích thích khả năng lây lan của các lỗ rò, ảnh hưởng nhiều đến quá trình điều trị và phục hồi bệnh.

3. Sốt cao

Không phải lúc nào bệnh nhân rò hậu môn cũng bị sốt cao. Chỉ khi bệnh tiến triển nặng và hệ miễn dịch suy giảm bệnh nhân mới gặp phải triệu chứng sốt cao.

4. Triệu chứng khác 

 Ngoài ra, người bệnh còn có cảm giác đau đầu, mệt mỏi toàn thân, đau rát khi đại tiện, ớn lạnh, đại tiện không tự chủ…

Bệnh nhân nên đi đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ bị bệnh rò hậu môn. Bởi vì bệnh để lâu có thể thành rò phức tạp với nhiều ngõ ngách khác nhau gây khó khăn cho việc điều trị.

V. Đối tượng dễ bị bệnh rò hậu môn

Bệnh rò hậu môn có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường tập trung ở độ tuổi trung niên, khoảng từ 30 – 50 tuổi. 

Đặc biệt, những người có vấn đề về hệ tiêu hoá thì nguy cơ bị bệnh mạch còn cao hơn như: bệnh Crohn, từng phẫu thuật tiền liệt tuyến, cắt trĩ, ung thư hậu môn trực tràng…

VI. 6 biến chứng của bệnh rò hậu môn

Bệnh rò hậu môn nếu không được chẩn đoán rõ ràng, phân loại được thể bệnh, xử lý bằng phương pháp phẫu thuật phù hợp sẽ gây ra những biến chứng nguy hiểm làm suy giảm sức khỏe cũng như chất lượng sống của người bệnh.

1. Tổn thương hệ thống cơ thắt

Hệ thống cơ thắt hậu môn bị tổn thương khiến chức năng đại tiện – tự chủ hậu môn cũng bị ảnh hưởng. Hậu quả là bệnh nhân khó kiểm soát đại tiện, khi trở nặng có thể bị mất tự chủ đại tiện.

2. Nhiễm trùng

Bệnh rò hậu môn không chỉ khiến người bệnh khó chịu, ngứa ngáy và đau đớn mà còn dẫn tới lở loét, nhiễm trùng, làm suy giảm hệ miễn dịch, khiến các vi khuẩn có hại dễ dàng xâm nhập vào cơ thể.

Rò hậu môn khiến sức đề kháng của bệnh nhân bị suy giảm dẫn đến thiếu máu, tăng nguy cơ nhiễm trùng máu, thậm chí là đe dọa tính mạng người bệnh.

3. Gia tăng số lượng lỗ rò, đường rò

Nếu không được điều trị kịp thời, sau một thời gian các lỗ rò sẽ lây lan ra các khu vực xung quanh và hình thành nên các đường rò mới ở trực tràng bàng quang, trực tràng niệu đạo, trực tràng âm đạo

4. Tăng nguy cơ ung thư hậu môn và trực tràng 

Rò hậu môn không được điều trị có thể làm tăng nguy cơ bị ung thư hậu môn và  trực tràng gây nguy hiểm đến tính mạng.

5. Tái phát nhiều lần

Nếu không được điều trị đúng cách, bệnh rò hậu môn có nguy cơ tái phát cao. Theo đó, bệnh nhân thực hiện phẫu thuật nhiều gây tốn kém chi phí, ảnh hưởng đến tâm lý, sinh hoạt và cuộc sống.

6. Giảm chất lượng cuộc sống

Rò hậu môn gây đau đớn và khó chịu. Vì vậy bệnh nhân luôn cảm thấy mệt mỏi, chán nản và mất tự tin ảnh hưởng xấu đến học tập, công việc làm giảm sút đáng kể chất lượng sống.

Vì vậy, để phòng ngừa xảy ra các biến chứng nguy hiểm, trên, người bệnh nên đi thăm khám và điều trị ngay khi có dấu hiệu bị rò hậu môn.

VI. Các phương pháp chẩn đoán rò hậu môn

Các phương pháp chẩn đoán rò hậu môn gồm lâm sàng và cận lâm sáng cụ thể như sau: 

1. Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ thăm hỏi triệu chứng và kiểm tra vùng hậu môn cho bệnh nhân xem có lỗ rò ở vùng da cạnh hậu môn hay không. Nếu phát hiện lỗ rõ, bệnh nhân có thể cần thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng theo chỉ định của bác sĩ.

2. Chẩn đoán cận lâm sàng

Để tìm nguồn gốc lỗ rò, bác sĩ sẽ chỉ định bệnh nhân thực hiện các xét nghiệm và kỹ thuật sau:

• Nội soi hậu môn trực tràng: Đưa một ống nội soi nhỏ vào trong hậu môn và bơm oxy già vào lỗ rò bên ngoài hậu môn để theo đường đi tìm vị trí xuất phát của lỗ rò
• Cộng hưởng từ (MRI): Sử dụng các hình ảnh lát cắt để tạo hình ảnh đường hầm lỗ rò, qua đó tìm được nguồn gốc.
• Siêu âm qua ngả hậu môn: Bác sĩ sẽ sử dụng đầu dò siêu âm có hình giống ngón tay cho vào hậu môn để đánh giá đường rò.
• Chụp X quang đường rò: Sử dụng chất cản quang bơm vào đường rò giúp hiện hình đường rò trên phim.
• Xét nghiệm máu: Để tìm nguyên nhân của bệnh rò hậu môn như lao, ung thư… 

VII. Cách điều rò hậu môn an toàn, hiệu quả 

Sau khi có kết quả chẩn đoán bệnh, tùy vào mức độ bệnh rò hậu môn và tình trạng sức khỏe của mỗi người bệnh mà bác sĩ sẽ hội chẩn và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp nhất.

Hiện nay, không có thuốc để điều trị lỗ rò hậu môn này. Phương pháp điều trị chủ yếu hiện là phẫu thuật hoặc bằng tia laser. Cụ thể:

1. Phẫu thuật rò hậu môn

Mổ rò hậu môn được chỉ định trong trường hợp rò hậu môn được xác định là một tình trạng của ung thư tiêu hóa hoặc tình trạng bệnh nặng nghiêm trọng. 

Dựa vào tình trạng lỗ rò của bệnh nhân bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp phẫu thuật phù hợp:

• Lỗ rò đơn giản: Cắt lỗ rò, loại bỏ mô bị bệnh.
• Lỗ rò phức tạp: Bác sĩ thực hiện thủ thuật như nâng cao vạt nội trực tràng hoặc thắt đường rò giữa các cơ thắt.

Người bệnh có thể được chỉ định mổ hở hoặc mổ nội soi:

• Phẫu thuật mổ hở: Để có thể tạo đường lưu dẫn để đưa hết dịch mủ ra ngoài và giúp các ổ dịch được khô lại. Từ đó phòng tránh viêm nhiễm tơr nặng và ngăn chặn bệnh tái phát. 
• Phẫu thuật nội soi: Bác sĩ đưa cáp quang vào đến bên trong ngay tại vị trí các lỗ rò thông qua quan sát trên màn hình. Sau đó, sử dụng tia laser đốt các ổ viêm và làm sạch mủ để làm khô ổ và bịt kín miệng các lỗ rò.

Quy trình mổ rò hậu môn thường gồm các bước như sau:

• Bước 1: Bác sĩ trao đổi với bệnh nhân về thủ thuật thực hiện để chuẩn bị tâm lý tốt nhất. 
• Bước 2: Vệ sinh hậu môn để tránh xảy ra viêm nhiễm khi phẫu thuật.
• Bước 3: Tùy theo tình trạng bệnh lý mà bệnh nhân sẽ được gây tê hoặc gây mê.
• Bước 5: Sau gây tê hoặc gây mê, bác sĩ sử dụng sóng cao tần định vị đường rò. Bác sĩ lấy hết dịch mủ loại bỏ tế bào bị viêm nhiễm triệt để nhằm đảm bảo không làm ảnh hưởng khả năng tự chủ đại tiện của hậu môn.
• Bước 5: Vệ sinh vùng hậu môn sạch sẽ, đảm bảo vô trùng và không nhiễm khuẩn sau phẫu thuật. 
• Bước 6: Đưa bệnh nhân về phòng hồi sức để theo dõi và dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.

2. Điều trị rò hậu môn không cần phẫu thuật bằng tia laser

Ngoài phương pháp mổ cắt đường rò hậu môn, người bệnh có thể chọn lựa cách chữa rò hậu môn không cần phẫu thuật bằng tia laser. 

Với phương pháp điều trị này, bác sĩ cho một đầu phát tia laser nhỏ vào đường rò và đốt nó, giúp lành vết thương. 

VIII. Biện pháp phòng ngừa bệnh rò hậu môn tái phát sau phẫu thuật

Sau phẫu thuật, bệnh rò hậu môn vẫn có thể tái phát nếu bệnh nhân không tuân thủ nghiêm ngặt việc điều trị và không có chế độ chăm sóc, sinh hoạt, ăn uống đúng cách. Vì vậy, để phòng ngừa bệnh tái phát, người bệnh cần thực hiện những điều dưới đây sau phẫu thuật: 

• Ngâm hậu môn thường xuyên với nước ấm để vết thương lành từ đáy lên.
• Dùng thuốc theo đơn của bác sĩ.
• Nên vận động nhẹ nhàng, tránh hoạt động mạnh.
• Nên ăn thức ăn dễ tiêu, giàu chất xơ sau phẫu thuật để dễ tiêu hóa.
• Kiêng đồ ăn cay, nóng.

Sau khi phục hồi, bệnh nhân rò hậu môn vẫn cần tiếp tục duy trì chế độ ăn uống và sinh hoạt khoa học: không uống rượu, bia; tránh để bị táo bón gây hại cho hậu môn. Đặc biệt, bệnh nhân nên thăm khám sức khỏe định kỳ phát hiện sớm các tình trạng bất thường về hậu môn, trực tràng. 

IX. Giải đáp thắc mắc về bệnh rò hậu môn 

Trong quá trình điều trị bệnh, bệnh nhân có rất nhiều thắc mắc về bệnh rò hậu môn cần được giải đáp:

1. Rò hậu môn có tự lành không? 

Rò hậu môn không thể tự lành và tự khỏi nếu người bệnh không tiến hành điều trị bằng phương pháp phù hợp. 

Do đó, ngay khi nghi ngờ có dấu hiệu bị bệnh rò hậu môn, người bệnh không nên chần chừ mà hãy tới bệnh viện để được bác sĩ điều trị kịp thời, tránh để lâu bệnh trở nặng khó điều trị. 

2. Rò hậu môn có nguy hiểm không? 

Bệnh rò hậu môn nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây viêm nhiễm nặng xung quanh hậu môn, nhiễm trùng máu, chảy mủ hậu môn, tăng số lượng lỗ rò, đường rò, thậm chí là ung thư hậu môn – trực tràng.

3. Khi nào bệnh nhân rò hậu môn cần gặp bác sĩ? 

Khi xuất hiện áp xe hậu môn hoặc có dấu hiệu xuất hiện lỗ rò ở hậu môn, người bệnh nên đến các cơ sở y tế/bệnh viện sớm để được thăm khám và điều trị.

Trong trường hợp xuất hiện triệu chứng sưng tấy vùng hậu môn, kèm sốt, đi ngoài phân đen cần đi thăm khám ngay để được điều trị kịp thời.

5. Rò hậu môn uống thuốc gì? 

Hiện nay chưa có thuốc chữa rò hậu môn hiệu quả, vì phương pháp điều trị chủ yếu hiện nay là phẫu thuật điều trị rò hậu môn.

6. Rò hậu môn có chữa khỏi được không?

Phẫu thuật có thể giúp chữa khỏi hoàn toàn bệnh rò hậu môn. Điều quan trọng ngời bệnh cần phát hiện sớm và điều trị kịp thời kết hợp chăm sóc đúng cách.

7. Phẫu thuật mổ rò hậu môn có nguy hiểm không? 

Sau phẫu thuật rò hậu môn, nếu không kiêng khem và chăm sóc đúng cách, các biến chứng có thể xảy ra như: nhiễm trùng chảy mủ, chảy máu hậu môn, tái phát rò hậu môn sau khi phẫu thuật, tiêu không tự chủ…

8. Mổ rò hậu môn nằm viện bao lâu? 

Đối với trường hợp bệnh mạch lươn nhẹ, bệnh nhân sau mổ có thể chỉ cần nằm viện 2-3 ngày là có thể xuất hiện. Đối với các trường hợp bệnh nặng hơn thì cần nằm lâu hơn tùy theo sức khỏe của từng bệnh nhân. 

9. Phẫu thuật rò hậu môn bao lâu thì lành?

Bệnh nhân phẫu thuật rò hậu môn đơn giản, vết thương sẽ lành sau khoảng 4-6 tuần. Đối với các ca phẫu thuật rò hậu môn phức tạp, thời gian và phục hồi sẽ lâu hơn, tùy vào cơ địa cũng như cách chăm sóc sau phẫu thuật.

10. Mổ rò hậu môn bao nhiêu tiền? 

Phẫu thuật rò hậu môn hết bao nhiêu tiền phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như như: tình trạng bệnh, chi phí thăm khám, bệnh viện thực hiện. Do đó, rất khó có thể đưa ra một mức giá cụ thể. Tuy nhiên, người bệnh nên đến các bệnh viện chuyên khoa để đảm bảo thực hiện mổ rò hậu môn hiệu quả và an toàn.

11. Có thể phòng ngừa rò hậu môn bằng cách nào? 

Tuy không có biện pháp cụ thể phòng ngừa bệnh rò hậu môn nhưng bạn có thể thực hiện những gợi ý sau để tránh các yếu tố nguy cơ:

• Vệ sinh sạch sẽ và giữ vùng hậu môn luôn khô ráo.
• Tránh rặn mạnh khi đi vệ sinh.
• Uống đủ nước, bổ sung thực phẩm giàu chất xơ để hạn tránh bị táo bón.
• Tập thể dục mỗi ngày giúp kích thích tiêu hóa, nâng cao sức đề kháng.
• Hình thành thói quen đi đại tiện vào một khung giờ cố định trong ngày.

Điều trị rò hậu môn kịp thời kết hợp với cách chăm sóc và ăn uống khoa học có thể chữa khỏi bệnh hoàn toàn. Đặc biệt, người bệnh cần đến bệnh viện thăm khám sức khỏe định kỳ 6 tháng 1 lần để phát hiện sớm các bất thường về sức khỏe, trong đó gồm cả bệnh rò hậu môn.