Khám dạ dày không cần nội soi thường dùng để chẩn đoán bệnh nào?

Trong chẩn đoán bệnh lý tiêu hóa, nội soi là tiêu chuẩn vàng, nhưng không phải lúc nào cũng phù hợp với mọi đối tượng. Do đó, khám dạ dày không cần nội soi như một phương án thay thế an toàn, dễ chấp nhận hơn. Vậy khám dạ dày không cần nội soi có thực sự hiệu quả và thường dùng để chẩn đoán bệnh gì? Cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

I. Khám dạ dày không cần nội soi là gì?

Khám dạ dày không cần nội soi là nhóm phương pháp giúp đánh giá tình trạng dạ dày mà không phải đưa ống nội soi vào bên trong. Các kỹ thuật này sử dụng xét nghiệm, hình ảnh hoặc đo lường gián tiếp để phát hiện rối loạn tiêu hoá, nhiễm HP và một số bất thường liên quan đến dạ dày.

Nhìn chung, đây là lựa chọn phù hợp để sàng lọc ban đầu, giúp bác sĩ định hướng chẩn đoán trước khi quyết định có cần nội soi hay không. Tuy nhiên, phương pháp này không thể thay thế hoàn toàn nội soi, nhất là khi cần quan sát trực tiếp niêm mạc hoặc sinh thiết mô.

II. Khi nào được chỉ định khám dạ dày không nội soi?

Khám dạ dày không nội soi được chỉ định khi bác sĩ muốn sàng lọc ban đầu, kiểm tra HP hoặc đánh giá rối loạn tiêu hóa nhẹ mà chưa cần quan sát trực tiếp niêm mạc. Phương pháp này cũng phù hợp khi người bệnh chưa thể nội soi ngay.

Các trường hợp được chỉ định:

• Triệu chứng tiêu hóa nhẹ: đầy hơi, chướng bụng, khó tiêu, ợ nóng, đau thượng vị thoáng qua.
• Nghi ngờ nhiễm HP: làm test hơi thở, xét nghiệm phân hoặc máu trước khi nội soi.
• Theo dõi điều trị HP: kiểm tra hiệu quả diệt vi khuẩn sau khi uống thuốc, không cần nội soi nếu triệu chứng ổn.
• Người không thể nội soi ngay: bệnh cấp tính, người cao tuổi, bệnh tim, hô hấp, hoặc tâm lý sợ nội soi.
• Sàng lọc tổng quát: khám sức khỏe định kỳ hoặc đánh giá ban đầu trước nội soi.
• Loại trừ nguyên nhân ngoài dạ dày: siêu âm hoặc xét nghiệm giúp phát hiện gan, mật, tụy… gây đau bụng tương tự.
  

Khám không nội soi thích hợp để sàng lọc, theo dõi HP hoặc đánh giá triệu chứng nhẹ.  Nhưng khi có dấu hiệu nặng hoặc nghi ngờ tổn thương nghiêm trọng, nội soi vẫn là bắt buộc.

III. Các phương pháp khám dạ dày không cần nội soi

Vậy khám dạ dày không cần nội soi có những phương pháp nào? Dưới đây là một số phương pháp phổ biến được bác sĩ chỉ định trong quá trình điều trị.

1. Test hơi thở Urea 

UBT là phương pháp tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori và theo dõi hiệu quả điều trị. Phương pháp này đặc biệt hữu ích vì không xâm lấn, dễ thực hiện và cho kết quả chính xác, giúp bác sĩ quyết định hướng điều trị thích hợp.

• Nguyên lý: Người bệnh uống dung dịch chứa ure gắn đồng vị Carbon-13 hoặc Carbon-14. Nếu HP tồn tại, ure sẽ bị vi khuẩn phân giải thành CO2 có đánh dấu, khí thở ra sẽ được phát hiện.
• Ứng dụng: Chẩn đoán HP, theo dõi hiệu quả điều trị diệt vi khuẩn.
• Ưu điểm: Không đau, độ nhạy và độ đặc hiệu cao, thực hiện nhanh chóng.

2. Xét nghiệm kháng nguyên trong phân 

Xét nghiệm này giúp phát hiện sự tồn tại của vi khuẩn HP một cách gián tiếp thông qua mẫu phân, đặc biệt phù hợp cho trẻ em hoặc người không thể thực hiện test hơi thở. Phương pháp này tiện lợi và ít gây khó chịu cho người bệnh, giúp bác sĩ đánh giá nguy cơ viêm loét dạ dày – tá tràng.

• Nguyên lý: Phát hiện các protein (kháng nguyên) của vi khuẩn HP trong mẫu phân.
• Ưu điểm: Không xâm lấn, dễ thực hiện, phù hợp với nhiều đối tượng.

3. Xét nghiệm máu tìm kháng thể Anti-HP

Xét nghiệm máu là phương pháp gián tiếp giúp đánh giá tình trạng nhiễm HP trong cơ thể. Mặc dù không xác định được nhiễm trùng hiện tại, phương pháp này vẫn giúp bác sĩ biết người bệnh từng nhiễm HP và cần theo dõi hay điều trị tiếp hay không.

• Nguyên lý: Đo nồng độ kháng thể IgG/IgM chống HP trong máu.
• Hạn chế: Chỉ phản ánh tình trạng từng nhiễm, không xác định nhiễm trùng hiện tại.

4. Siêu âm ổ bụng

Siêu âm là kỹ thuật hình ảnh phổ biến, cung cấp thông tin tổng quát về cấu trúc dạ dày và các cơ quan xung quanh. Phương pháp này đặc biệt hữu ích trong việc phát hiện khối u lớn, dịch ổ bụng hay hạch di căn, giúp bác sĩ đánh giá tình trạng bệnh mà không cần can thiệp xâm lấn.

• Nguyên lý: Sóng siêu âm tần số cao phản xạ từ các mô khác nhau, tạo ra hình ảnh cắt ngang các cơ quan.
• Ứng dụng: Đánh giá gan, tụy, mật, phát hiện khối u lớn, hạch di căn hoặc dịch ổ bụng; khó quan sát chi tiết niêm mạc dạ dày.

5. Chụp X-quang có thuốc cản quang

Phương pháp này giúp bác sĩ quan sát hình dạng dạ dày và các bất thường lớn một cách trực quan. Bằng cách bao phủ niêm mạc dạ dày bằng dung dịch cản quang, hình ảnh X-quang sẽ làm nổi bật các ổ loét, khối u hoặc hẹp môn vị, hỗ trợ chẩn đoán sơ bộ trước khi quyết định nội soi.

• Nguyên lý: Người bệnh uống dung dịch Barium, thuốc bao phủ niêm mạc và làm nổi bật hình dạng dạ dày dưới tia X.
• Ứng dụng: Phát hiện loét sâu, khối u, hẹp môn vị hoặc thay đổi nhu động dạ dày.
• Hạn chế: Không phát hiện tổn thương nhỏ, ít phổ biến hơn nội soi.

6. Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan) và Chụp cộng hưởng từ (MRI)

CT Scan và MRI cung cấp hình ảnh 3D chi tiết về cấu trúc dạ dày và các cơ quan lân cận, rất quan trọng trong đánh giá tổn thương nghiêm trọng. Phương pháp này đặc biệt hữu ích trong phát hiện khối u, đánh giá mức độ lan rộng và hỗ trợ lập kế hoạch điều trị chính xác.

• Nguyên lý:
  • CT Scan: Dùng tia X quét qua cơ thể, máy tính xử lý tạo hình ảnh cắt lớp 3D.
  • MRI: Dùng từ trường và sóng radio tạo hình ảnh mô mềm chi tiết, đánh giá mức độ lan rộng tổn thương.
• Ứng dụng: Phát hiện khối u, tổn thương lớn, hạch di căn; đánh giá giai đoạn ung thư và mức độ xâm lấn thành dạ dày.
• Ưu điểm: Hình ảnh chi tiết, độ phân giải cao, hỗ trợ lập kế hoạch điều trị.
• Hạn chế: Không quan sát niêm mạc trực tiếp; không thay thế sinh thiết.

7. Xét nghiệm máu tổng quát

Xét nghiệm máu tổng quát cung cấp thông tin gián tiếp về tình trạng sức khỏe tiêu hóa, giúp phát hiện dấu hiệu mất máu hoặc nguy cơ biến chứng. Đây là bước sàng lọc đơn giản, nhanh chóng và an toàn, hỗ trợ bác sĩ trong việc quyết định các bước chẩn đoán tiếp theo.

• Nguyên lý: Phân tích các thông số máu cơ bản để phát hiện thiếu máu, viêm hoặc bất thường liên quan đến dạ dày.
• Ứng dụng: Tìm dấu hiệu gián tiếp như thiếu máu do mất máu mạn tính từ loét; phát hiện nguy cơ ung thư hoặc biến chứng tiêu hóa.

IV. Khám dạ dày không nội soi chẩn đoán được bệnh gì?

Khám dạ dày không nội soi là phương pháp an toàn, tiện lợi, giúp sàng lọc nhiều bệnh lý tiêu hóa mà không cần quan sát trực tiếp niêm mạc. Dù không thay thế được nội soi trong phát hiện tổn thương nhỏ hay ung thư giai đoạn sớm, phương pháp này vẫn hữu ích để phát hiện hoặc nghi ngờ nhiều vấn đề quan trọng.

1. Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori (HP)

Nhiễm HP là nguyên nhân chính gây viêm loét dạ dày – tá tràng. Các xét nghiệm không nội soi giúp phát hiện vi khuẩn này một cách chính xác, đặc biệt hữu ích trong sàng lọc và theo dõi sau điều trị.

• Phương pháp: Test hơi thở (C13/C14), xét nghiệm phân tìm kháng nguyên HP, xét nghiệm máu tìm kháng thể.
• Ưu điểm: Không đau, nhanh, độ chính xác cao; giúp bác sĩ xác định liệu HP có phải là nguyên nhân triệu chứng và theo dõi hiệu quả điều trị.

2. Viêm dạ dày – tá tràng cấp và mạn tính

Các phương pháp không nội soi có thể cung cấp dấu hiệu gián tiếp về tình trạng viêm, giúp bác sĩ đánh giá chức năng tiêu hóa khi triệu chứng chưa nghiêm trọng.

• Phương pháp: Test hơi thở, xét nghiệm máu, siêu âm, X-quang dạ dày.
• Ứng dụng: Hỗ trợ nhận diện tình trạng viêm, hướng dẫn điều trị sớm, đặc biệt với những trường hợp triệu chứng nhẹ hoặc chưa xuất hiện dấu hiệu cảnh báo.

3. Loét dạ dày – tá tràng

Khám không nội soi giúp phát hiện các ổ loét lớn, hẹp môn vị hoặc biến dạng dạ dày, dù vẫn còn hạn chế trong việc phát hiện tổn thương nhỏ hoặc nông.

• Phương pháp: Chụp X-quang có cản quang, siêu âm, CT Scan hoặc MRI.
• Ưu điểm: Giúp xác định vị trí và kích thước ổ loét, đánh giá mức độ nghiêm trọng và khả năng biến chứng.
• Hạn chế: Không quan sát trực tiếp niêm mạc, tổn thương nhỏ vẫn cần nội soi để sinh thiết.

4. Khối u dạ dày và di căn

Các kỹ thuật hình ảnh không nội soi cung cấp thông tin về kích thước, vị trí và mức độ lan rộng của khối u, rất quan trọng trong lập kế hoạch điều trị.

• Phương pháp: Siêu âm, CT Scan, MRI.
• Ứng dụng: Phát hiện khối u lớn, đánh giá di căn hạch, gan hoặc các cơ quan lân cận; hỗ trợ xác định giai đoạn ung thư.
• Hạn chế: Không thể xác định bản chất tế bào, cần nội soi kết hợp sinh thiết để chẩn đoán chính xác.

5. Rối loạn chức năng tiêu hóa

Những triệu chứng như đầy hơi, ợ nóng, khó tiêu có thể được đánh giá thông qua các phương pháp không xâm lấn, giúp bác sĩ phân loại rối loạn chức năng.

• Phương pháp: Test hơi thở, xét nghiệm máu, xét nghiệm men tiêu hóa.
• Ứng dụng: Hướng dẫn điều trị triệu chứng, cải thiện chất lượng sống, giảm nguy cơ tiến triển thành các bệnh lý nghiêm trọng.

6. Biến chứng tiêu hóa nặng hoặc nguy cơ cao

Trong những trường hợp nghi ngờ biến chứng, các hình ảnh cung cấp thông tin gián tiếp về mức độ nặng của tổn thương.

• Phương pháp: Chụp X-quang có cản quang, CT Scan, MRI.
  
• Ứng dụng: Phát hiện dịch ổ bụng bất thường, hẹp môn vị, biến dạng lớn; giúp bác sĩ quyết định có cần nội soi hoặc can thiệp chuyên sâu hay không.

Khám dạ dày không nội soi là công cụ an toàn, tiện lợi để sàng lọc HP, viêm, loét dạ dày – tá tràng, khối u lớn và rối loạn chức năng tiêu hóa. Phương pháp này giúp đánh giá tổng quan trước khi thực hiện chẩn đoán chuyên sâu. Nhưng nội soi vẫn là tiêu chuẩn vàng khi cần quan sát trực tiếp niêm mạc hoặc phát hiện ung thư.

V. Khi nào khám dạ dày vẫn bắt buộc phải nội soi?

Dù có nhiều cách khám không cần nội soi, vẫn có những trường hợp bắt buộc phải nội soi để bác sĩ nhìn trực tiếp bên trong dạ dày và xác định chính xác tổn thương. Các trường hợp cần nội soi:

• Có dấu hiệu nguy hiểm: nôn ra máu, đi ngoài phân đen, sụt cân nhanh, nuốt nghẹn, đau bụng dữ dội.
• Nghi ngờ viêm loét nặng hoặc HP dai dẳng: cần xem mức độ loét và lấy mẫu kiểm tra.
• Kết quả xét nghiệm bất thường: nghi ung thư, tổn thương lạ và cần sinh thiết.
• Điều trị lâu nhưng không đỡ: triệu chứng tái diễn dù đã uống thuốc.
• Nguy cơ cao: trên 40-45 tuổi, có tiền sử gia đình ung thư dạ dày, dùng thuốc giảm đau dài ngày.

Khám không nội soi chỉ phù hợp sàng lọc ban đầu; khi cần chẩn đoán chính xác hoặc sinh thiết, nội soi vẫn là bắt buộc và là tiêu chuẩn vàng.

VI. Câu hỏi thường gặp

1. Khám dạ dày không nội soi có chính xác không?

Khám dạ dày không nội soi chính xác trong một số mục tiêu nhất định, nhưng không thể thay thế nội soi khi cần chẩn đoán sâu.

Chính xác trong các trường hợp:

• Phát hiện vi khuẩn HP: test hơi thở, xét nghiệm phân cho độ tin cậy cao.
• Đánh giá hoạt động tiêu hóa: xét nghiệm máu, siêu âm, X-quang cản quang giúp sàng lọc ban đầu.

Hạn chế:

• Không quan sát trực tiếp niêm mạc.
• Khó phát hiện viêm loét nhỏ, tổn thương sớm hoặc nghi ngờ ác tính.
• Không sinh thiết được mô.

Khám không nội soi hỗ trợ tốt cho sàng lọc, nhưng nội soi vẫn là tiêu chuẩn vàng khi nghi ngờ tổn thương hoặc cần chẩn đoán xác định.

2. Khám không nội soi có phát hiện được ung thư không?

Các phương pháp khám không nội soi có thể giúp phát hiện dấu hiệu gợi ý ung thư, nhưng không thể chẩn đoán xác định. Chúng chủ yếu cung cấp thông tin gián tiếp hoặc đánh giá mức độ lan rộng của tổn thương, chứ không thể thay thế nội soi trong việc quan sát niêm mạc và sinh thiết mô. 

3. Làm sao để biết mình bị HP dạ dày?

Để xác định có nhiễm vi khuẩn HP hay không, bạn cần thực hiện nhiều xét nghiệm, vì triệu chứng thường giống viêm dạ dày thông thường và không thể tự nhận biết. Các phương pháp chính:

• Test hơi thở Urea Breath Test (UBT): Độ chính xác cao, không xâm lấn, phù hợp cho chẩn đoán ban đầu và kiểm tra sau điều trị.
• Xét nghiệm phân tìm kháng nguyên HP (HP Stool Antigen): Tin cậy, thích hợp cho người không thể làm test hơi thở.
• Nội soi sinh thiết dạ dày: Áp dụng khi cần đánh giá tổn thương kèm theo hoặc khi nghi ngờ biến chứng; cho kết quả HP rất chính xác.
• Xét nghiệm máu tìm kháng thể HP: Chỉ mang tính tham khảo vì không phân biệt được nhiễm cũ hay mới.

Muốn biết có bị HP hay không, cách chắc chắn nhất là làm test hơi thở hoặc xét nghiệm phân, tùy bác sĩ chỉ định.

4. Khám dạ dày hết bao nhiêu tiền?

Chi phí khám dạ dày phụ thuộc vào phương pháp chẩn đoán và loại hình bệnh viện (công lập hoặc tư nhân). Thông thường, tổng chi phí sàng lọc ban đầu dao động từ 300.000 – 2.000.000đ (nếu cần nội soi, mức phí sẽ cao hơn).

Dưới đây là bảng giá tham khảo trung bình theo từng dịch vụ:

• Khám chuyên khoa tiêu hoá: 150.000 – 500.000đ
• Test hơi thở HP: 800.000 – 1.500.000đ
• Xét nghiệm phân tìm kháng nguyên HP: 300.000 – 600.000đ
• Siêu âm bụng: 200.000 – 400.000đ
• X-quang dạ dày – tá tràng có cản quang: 500.000 – 1.200.000đ
• Nội soi dạ dày (khi được chỉ định):
  • Không gây mê: 800.000 – 1.500.000đ
  • Gây mê: 1.500.000 – 3.000.000đ

Mặc dù khám dạ dày không cần nội soi mang lại nhiều tiện lợi và hỗ trợ tốt cho việc tầm soát ban đầu, nội soi vẫn giữ vai trò không thể thay thế trong phát hiện viêm loét, polyp và ung thư. Người bệnh nên tuân theo chỉ định của bác sĩ để có phương án khám chữa bệnh phù hợp.