Hậu môn bị sưng phồng phải làm sao? Nguyên nhân và cách xử lý

Hậu môn bị sưng khiến người bệnh phải chịu cảm giác bỏng rát rất khó chịu. Thậm chí một số người còn bị chảy máu hoặc mủ, kèm theo là những triệu chứng sốt và cơn đau dữ dội. Đa phần các trường hợp bị sưng ở hậu môn là lành tính nhưng cũng có thể là dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm cần đề phòng.

I. Hậu môn bị sưng là gì?

Hậu môn bị sưng là tình trạng vùng da hoặc mô xung quanh hậu môn bị phồng, to hơn bình thường. Người bệnh có thể cảm nhận rõ sự thay đổi khi quan sát bằng mắt hoặc sờ thấy cục sưng, khối u nhỏ tại vành hậu môn. Tùy nguyên nhân, hiện tượng này có thể kèm theo các biểu hiện khác như đau rát, ngứa ngáy, chảy máu, tiết dịch hoặc đôi khi không có triệu chứng đi kèm.

Về bản chất, sưng hậu môn không phải là một bệnh lý riêng biệt, mà là dấu hiệu cảnh báo nhiều vấn đề ở vùng hậu môn – trực tràng, điển hình như:

• Bệnh trĩ: Nguyên nhân phổ biến nhất gây sưng, đặc biệt là trĩ ngoại hoặc trĩ nội sa ra ngoài.
• Nứt kẽ hậu môn: Tổn thương niêm mạc gây viêm, phù nề và sưng đỏ.
• Áp-xe và rò hậu môn: Nhiễm trùng tụ mủ gây sưng đau, có thể kèm sốt.
• Khối u, polyp hậu môn – trực tràng: Có thể là u lành tính hoặc ác tính, biểu hiện bằng cục sưng bất thường, đôi khi không gây đau.

Như vậy, hậu môn bị sưng là một triệu chứng cần được theo dõi và thăm khám kịp thời. Việc xác định chính xác nguyên nhân đóng vai trò quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.

II. Tại sao hậu môn bị sưng?

Hậu môn bị sưng không phải là một hiện tượng bình thường. Trong nhiều trường hợp, đây là dấu hiệu cảnh báo về những bệnh lý vùng hậu môn – trực tràng. Nếu người bệnh chủ quan, tình trạng có thể tiến triển nặng, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sinh hoạt, chất lượng cuộc sống, thậm chí đe dọa sức khỏe lâu dài.

1. Bệnh trĩ

Bệnh trĩ là nguyên nhân phổ biến nhất khiến hậu môn bị sưng. Các búi tĩnh mạch bị giãn nở và sa ra ngoài tạo thành cục sưng ở rìa hậu môn.

• Trĩ ngoại: gây sưng đỏ, ngứa rát, đôi khi sờ thấy cục cứng.
• Trĩ nội sa: khi búi trĩ sa ra ngoài sẽ tạo cảm giác cộm vướng, sưng đau, thậm chí chảy máu khi đi đại tiện.

Nếu không điều trị, bệnh trĩ có thể tiến triển nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hằng ngày và chất lượng cuộc sống.

Bệnh trĩ là nguyên nhân phổ biến nhất

2. Nứt kẽ hậu môn

Khi niêm mạc hậu môn bị rách do táo bón kéo dài hoặc phân quá cứng, vùng này dễ viêm và phù nề, gây sưng tấy. Người bệnh thường kèm theo triệu chứng đau rát dữ dội mỗi lần đại tiện và chảy máu tươi. Tình trạng này có thể trở thành mạn tính, gây hẹp hậu môn hoặc dẫn đến rò hậu môn nếu không được xử lý.

3. Áp xe hậu môn

Áp-xe là tình trạng nhiễm trùng tụ mủ ngay dưới niêm mạc hoặc quanh rìa hậu môn. Biểu hiện thường là sưng đỏ, đau nhức, nóng rát, thậm chí sốt cao. Nếu để lâu, áp xe có thể vỡ ra và hình thành rò hậu môn, gây tái phát dai dẳng, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

4. Khối u hoặc polyp hậu môn – trực tràng

Một số trường hợp, cục sưng ở hậu môn không đau, không ngứa nhưng vẫn tồn tại kéo dài. Đây có thể là u lành tính hoặc nghiêm trọng hơn là ung thư hậu môn – trực tràng. Đây là nguyên nhân đặc biệt nguy hiểm. Vì ung thư ở giai đoạn sớm thường ít biểu hiện, dễ bị nhầm lẫn với bệnh trĩ. Nếu bỏ qua, bệnh có thể tiến triển nặng, đe dọa tính mạng.

5. Nguyên nhân khác

Ngoài các bệnh lý kể trên, hậu môn sưng có thể đến từ:

• Viêm da quanh hậu môn do dị ứng hoặc nhiễm khuẩn.
• Tác động cơ học (ngồi lâu, chấn thương, quan hệ hậu môn).
• Bệnh lây qua đường tình dục (mụn rộp sinh dục, sùi mào gà).

III. Dấu hiệu của hậu môn bị sưng

Khi hậu môn xuất hiện vết sưng, có thể nhận diện qua những đặc điểm sau:

• Hình dạng và kích thước: Vết sưng có thể nhỏ như hạt đậu hoặc to dần thành khối căng phồng, hình tròn hoặc bầu dục, xuất hiện đơn lẻ hay nhiều nốt quanh rìa hậu môn.
• Tính chất sưng: Có thể mềm (trĩ ngoại mới) hoặc cứng chắc (viêm, áp-xe, tụ máu); khi ấn vào thường đau tức, khó chịu.
• Màu sắc và bề mặt: Thường đỏ hoặc sẫm hơn da xung quanh; nếu tụ máu có thể tím bầm, bề mặt căng bóng, đôi khi loét nông hay rỉ dịch.
• Cảm giác kèm theo: Người bệnh thấy đau rát, căng tức, khó ngồi hoặc đại tiện; vết sưng lớn có cảm giác “vướng” ở hậu môn, thậm chí có mùi hôi khi viêm nặng.
• Diễn biến theo thời gian: Có thể xuất hiện đột ngột sau khi rặn mạnh, tự xẹp dần, hoặc ngược lại ngày càng to, đau nhiều, có nguy cơ vỡ mủ hay chảy máu.

IV. Phương pháp chẩn đoán hậu môn bị sưng

1. Thăm khám lâm sàng và tiền sử bệnh

Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc hỏi về tiền sử bệnh của bạn, bao gồm:

• Các triệu chứng hiện tại: Bạn bị đau, ngứa, chảy máu hay tiết dịch? Mức độ nghiêm trọng ra sao?
• Thời gian xuất hiện triệu chứng: Các triệu chứng đã kéo dài bao lâu?
• Thói quen đại tiện: Bạn có thường xuyên bị táo bón hoặc tiêu chảy không?
• Chế độ ăn uống và lối sống: Bạn có ăn nhiều chất xơ, uống đủ nước, hay có thói quen ngồi lâu không?
• Các bệnh lý khác: Bạn có tiền sử mắc các bệnh như trĩ, nứt kẽ hậu môn, hay các bệnh viêm ruột không?

2. Khám hậu môn trực tràng

Khám hậu môn trực tràng là phương pháp quan trọng nhất để chẩn đoán nguyên nhân gây sưng.

• Quan sát bên ngoài: Bác sĩ sẽ quan sát vùng da xung quanh hậu môn để tìm các dấu hiệu như sưng, đỏ, nứt, loét, hoặc có búi trĩ sa ra ngoài.
• Thăm khám bằng tay: Bác sĩ sẽ đeo găng tay và bôi trơn ngón tay, sau đó nhẹ nhàng đưa vào ống hậu môn để kiểm tra. Phương pháp này giúp phát hiện các vấn đề bên trong như:
  • Búi trĩ nội: Cảm nhận các búi trĩ bị sưng hoặc sa xuống.
  • Các khối u hoặc áp xe: Kiểm tra các khối bất thường, khối áp xe, hoặc sự chít hẹp ống hậu môn.
  • Đau: Xác định vị trí và mức độ đau khi chạm vào.

3. Nội soi hậu môn và trực tràng

Nếu việc thăm khám bằng tay chưa đủ để chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định nội soi để có cái nhìn chi tiết hơn.

• Nội soi hậu môn (Anoscopy): Bác sĩ sử dụng một ống soi ngắn, có đèn chiếu sáng, để quan sát trực tiếp bên trong ống hậu môn. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả trong việc chẩn đoán:
  • Trĩ nội: Xác định kích thước và mức độ của búi trĩ.
  • Các vết nứt hoặc loét: Kiểm tra các tổn thương sâu bên trong.
• Nội soi trực tràng (Proctoscopy): Tương tự như nội soi hậu môn nhưng sử dụng ống soi dài hơn để kiểm tra cả trực tràng. Phương pháp này hữu ích khi nghi ngờ các bệnh lý ở trực tràng, ví dụ như viêm loét trực tràng.

4. Các xét nghiệm khác

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu thêm các xét nghiệm để loại trừ hoặc xác định các bệnh lý liên quan:

• Xét nghiệm máu: Giúp phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng (số lượng bạch cầu tăng) hoặc các bệnh viêm nhiễm toàn thân.
• Xét nghiệm phân: Giúp tìm ra các vi khuẩn, ký sinh trùng hoặc dấu hiệu viêm nhiễm trong đường ruột.
• Xét nghiệm hình ảnh (siêu âm, MRI): Thường được sử dụng trong các trường hợp phức tạp như áp xe hậu môn sâu, rò hậu môn hoặc khi cần kiểm tra cấu trúc mô mềm chi tiết hơn.

Việc chẩn đoán chính xác là bước đầu tiên và quan trọng nhất để đưa ra phác đồ điều trị hiệu quả. Nếu bạn đang gặp phải tình trạng sưng hậu môn kéo dài, tốt nhất là nên đi khám bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa hoặc hậu môn – trực tràng để được tư vấn và chẩn đoán đúng.

IV. Phương pháp điều trị hậu môn bị sưng

1. Sử dụng thuốc bôi và đặt hậu môn

Thuốc bôi hoặc đặt là bước đầu giúp kiểm soát triệu chứng trước khi áp dụng thủ thuật hoặc phẫu thuật. Đây là lựa chọn phù hợp với bệnh nhân chưa có biến chứng nghiêm trọng, nhưng hiệu quả sẽ hạn chế nếu búi trĩ lớn hoặc bệnh nhân bị áp xe. Vì vậy cần kết hợp chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý để đạt hiệu quả tốt nhất.

Các loại thuốc bôi có thể được kê:

• Hydrocortisone: giảm viêm, giảm ngứa, giảm sưng nhẹ.
• Lidocaine: giảm đau tại chỗ, giúp đi cầu dễ chịu hơn.
• Thuốc bôi flavonoid (diosmin, rutin) hoặc chiết xuất hạt dẻ ngựa: tăng sức bền thành mạch, giảm sưng, hỗ trợ búi trĩ co lại.

2. Sử dụng thuốc uống

Thuốc uống đóng vai trò bổ trợ, tăng hiệu quả của thuốc bôi và các biện pháp tại chỗ. Chúng giúp giảm sưng và phòng ngừa tái phát, nhưng không thay thế được can thiệp ngoại khoa khi sưng nặng hoặc biến chứng xảy ra. Việc lựa chọn loại thuốc và liều lượng cần dựa trên chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn.

Các loại thuốc uống có thể được kê:

• Kháng viêm không steroid (NSAIDs, ví dụ Ibuprofen): giảm đau, giảm viêm.
• Kháng sinh (Amoxicillin, Cephalexin, Metronidazole…): dùng khi có nhiễm trùng hoặc áp-xe.
• Thuốc nhuận tràng / làm mềm phân (Psyllium, Docusate, Magnesi sulfat): tránh táo bón, giảm áp lực lên hậu môn.
• Flavonoid tổng hợp (Diosmin, Hesperidin): tăng sức bền thành mạch, giảm sưng trĩ, phòng tái phát.

3. Thủ thuật 

Thủ thuật là giải pháp giảm triệu chứng nhanh, giúp bệnh nhân thoải mái hơn so với chờ thuốc tác dụng. Chích dẫn lưu mủ giúp giảm áp lực ngay lập tức với áp xe, còn thắt búi trĩ hoặc đốt laser làm búi teo dần mà ít đau hơn so với phẫu thuật mở. Tuy nhiên, nếu chế độ ăn uống hoặc sinh hoạt không hợp lý, búi trĩ vẫn có thể tái phát.

Các thủ thuật thường dùng:

• Chích dẫn lưu mủ (Incision & drainage): áp dụng cho áp-xe hậu môn, dẫn lưu mủ ra ngoài, giảm đau và áp lực.
• Thắt búi trĩ bằng vòng cao su (Rubber band ligation): làm búi trĩ nội co lại, giảm sưng, ít đau hơn phẫu thuật mở.
• Đốt laser hoặc áp lạnh: loại bỏ búi trĩ, giảm sưng và nguy cơ chảy máu.

4. Phẫu thuật

Phẫu thuật là giải pháp cuối cùng khi các biện pháp khác không hiệu quả hoặc sưng nặng. Đây là lựa chọn cần cân nhắc kỹ, chỉ thực hiện dưới sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa, đặc biệt với trĩ lớn, áp xe kéo dài hoặc tổn thương nghi ngờ ung thư. Việc chăm sóc hậu phẫu đúng cách quyết định rất lớn đến hiệu quả điều trị và tránh biến chứng.

Các phương pháp phẫu thuật:

• Cắt trĩ (Hemorrhoidectomy): loại bỏ triệt để búi trĩ ngoại và nội lớn.
• Cắt polyp hậu môn: áp dụng khi sưng do polyp, giúp ngăn tái phát và loại bỏ nguy cơ ác tính.
• Cắt nứt hậu môn mạn tính (Lateral internal sphincterotomy hoặc fissurectomy): giảm đau, sưng, ngăn tái phát.

VI. Cách khắc phục hậu môn bị sưng ngay tại nhà

Trong nhiều trường hợp, tình trạng hậu môn bị sưng có thể cải thiện nhờ áp dụng các biện pháp chăm sóc đơn giản tại nhà:

• Ngâm hậu môn bằng nước ấm: Đây là phương pháp phổ biến và dễ thực hiện. Ngâm vùng hậu môn trong nước ấm 10-15 phút, 2-3 lần mỗi ngày giúp máu lưu thông tốt hơn, giảm căng tức và viêm nhiễm.
• Chườm lạnh vùng sưng: Khi vết sưng gây đau rát nhiều, dùng khăn sạch bọc đá chườm nhẹ khoảng 5-10 phút sẽ giúp co mạch, giảm sưng nhanh chóng. Lưu ý không đặt đá trực tiếp lên da để tránh bỏng lạnh.
• Giữ vệ sinh sạch sẽ: Sau khi đi vệ sinh, nên rửa bằng nước ấm thay vì dùng giấy khô, đồng thời lau khô nhẹ nhàng. Việc giữ vùng hậu môn sạch và khô ráo giúp hạn chế vi khuẩn phát triển, tránh tình trạng sưng viêm nặng hơn.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống: Bổ sung nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt để cung cấp chất xơ, uống đủ nước. Điều này giúp ngăn táo bón, nguyên nhân thường khiến vết sưng trở nên nghiêm trọng hơn. Hạn chế đồ cay nóng, rượu bia và chất kích thích.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Hạn chế ngồi lâu một chỗ, tăng cường vận động nhẹ nhàng như đi bộ, tập yoga.

Các biện pháp trên chỉ phù hợp với trường hợp sưng nhẹ, chưa có biến chứng. Nếu tình trạng kéo dài, vết sưng ngày càng to, đau nhức hoặc có mủ, người bệnh cần đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị chuyên khoa.

VII. Một số câu hỏi thường gặp

1. Vành hậu môn có cục cứng có sao không?

Sờ thấy cục cứng ở vành hậu môn là tình trạng khá phổ biến. Nguyên nhân có thể đến từ:

• Trĩ ngoại hoặc trĩ ngoại có huyết khối: Đây là nguyên nhân thường gặp nhất. Khi mạch máu vùng hậu môn bị tắc nghẽn, tạo thành cục máu đông khiến vành hậu môn xuất hiện khối cứng, kèm đau rát hoặc chảy máu khi đi đại tiện.
• Áp-xe hậu môn giai đoạn đầu: Ban đầu chỉ thấy sưng cứng, sau đó có thể mềm dần khi tụ mủ. Nếu không xử lý kịp thời dễ tiến triển thành rò hậu môn.
• U nhú, polyp hoặc khối u vùng hậu môn – trực tràng: Trường hợp ít gặp hơn, thường không gây đau nhưng lại nguy hiểm nếu là u ác tính.
  

Nếu phát hiện cục cứng kéo dài, kèm theo đau, chảy máu hoặc dịch bất thường, người bệnh nên đi khám sớm. Việc thăm khám giúp phân biệt đây chỉ là bệnh lý lành tính như trĩ hay là dấu hiệu cảnh báo ung thư hậu môn.

2. Hậu môn bị sưng 1 bên nhưng không đau là bị gì?

Khi hậu môn sưng một bên nhưng không kèm theo cảm giác đau, có thể liên quan đến:

• Trĩ ngoại giai đoạn sớm: Khối trĩ mới hình thành có thể chỉ gây sưng nhẹ mà chưa gây đau.
• Polyp hoặc u lành tính vùng hậu môn: Chúng phát triển chậm, ít gây đau, nhưng vẫn làm thay đổi hình dạng vùng hậu môn.
• Khối u ác tính giai đoạn đầu: Một số trường hợp ung thư hậu môn khởi phát bằng dấu hiệu sưng hoặc nổi khối bất thường, chưa gây đau rát.
  

Dù không đau, tình trạng sưng một bên hậu môn vẫn cần được kiểm tra y khoa. Bởi càng phát hiện sớm, việc điều trị càng đơn giản và hiệu quả, đặc biệt trong trường hợp có nguy cơ khối u.

3. Hậu môn bị sưng có tự hết không?

Điều này phụ thuộc vào nguyên nhân gây sưng:

• Trường hợp có thể tự cải thiện: Nếu sưng do táo bón tạm thời, chế độ ăn thiếu chất xơ, ngồi lâu hoặc kích ứng nhẹ thì tình trạng có thể giảm khi thay đổi lối sống, ăn uống khoa học hơn.
• Trường hợp khó tự khỏi: Nếu nguyên nhân do trĩ, nứt kẽ, áp-xe hay rò hậu môn thì tình trạng thường kéo dài và tái phát, khó tự hết hoàn toàn.
• Nguy hiểm khi chủ quan: Nếu chỉ chờ đợi mà không điều trị, bệnh có thể tiến triển nặng hơn, gây đau đớn, viêm nhiễm hoặc biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng lan rộng, ung thư hậu môn.

Vì vậy, người bệnh không nên tự ý bỏ qua triệu chứng. Nếu sau vài ngày điều chỉnh thói quen mà tình trạng sưng không thuyên giảm, cần đi khám chuyên khoa hậu môn trực tràng để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời.

Hậu môn bị sưng nếu không bị thường xuyên và kéo dài thì thường không quá nguy hiểm. Người bệnh có thể khắc phục bằng các biện pháp như tắm nước ấm, ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ và dùng thuốc bôi hậu môn bị sưng. Tuy nhiên, nếu sưng hậu môn kéo dài gây chảy máu và gây khó khăn cho việc đại tiện thì bạn cần đi thăm khám ngay.