Rối loạn tiêu hóa ở trẻ: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách xử lý nhanh, an toàn

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ là vấn đề sức khỏe thường gặp, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hấp thu dinh dưỡng của con. Việc nhận biết sớm, xử lý đúng có thể giúp trẻ nhanh chóng hồi phục. Vậy làm thế nào để cha mẹ nhận biết rối loạn tiêu hóa ở trẻ, đâu là nguyên nhân và cách xử lý hiệu quả? Cùng tìm hiểu chi tiết trong phần dưới đây.

I. Rối loạn tiêu hóa ở trẻ là bệnh gì?

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ em xảy ra khi hệ tiêu hóa của trẻ hoạt động không bình thường, ảnh hưởng đến quá trình di chuyển của ruột hoặc khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng, dẫn đến đau bụng, khó tiêu hoặc các vấn đề liên quan đến việc tiêu hóa thức ăn.

Tình trạng này có thể tác động xấu đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ, do đó cha mẹ cần đặc biệt lưu ý. Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, rối loạn tiêu hóa ở trẻ có thể được kiểm soát và chữa trị hiệu quả, giúp trẻ khỏe mạnh hơn.

II. Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ em

Có rất nhiều yếu tố khiến trẻ bị rối loạn tiêu hóa, trong đó có những nguyên nhân chính sau:

• Hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển đầy đủ là nguyên nhân chính gây rối loạn tiêu hóa.
• Hệ tiêu hóa còn non yếu khiến trẻ khó thích nghi, dễ gặp các vấn đề tiêu hóa, đặc biệt khi chế độ ăn thay đổi đột ngột.
• Việc lạm dụng kháng sinh mà không có chỉ định của bác sĩ làm mất cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi, dẫn đến tiêu chảy hoặc táo bón.
• Môi trường sống ô nhiễm, chứa nhiều vi khuẩn, khiến trẻ dễ bị nhiễm khuẩn hoặc ngộ độc. Kết hợp với sức đề kháng yếu, trẻ càng dễ mắc rối loạn tiêu hóa.

III. Dấu hiệu rối loạn tiêu hóa ở trẻ em

Phụ huynh cần nắm rõ được các dấu hiệu gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ. Từ đó điều trị sớm giúp con nhanh chóng mạnh khỏe trở lại. Dấu hiệu rối loạn tiêu hóa ở trẻ em bao gồm:

• Tiêu chảy: Phân lỏng, đi nhiều lần trong ngày, có thể kèm mùi hôi hoặc chất nhầy.
• Táo bón: Phân cứng, khó đi ngoài, trẻ rặn đau hoặc đi ngoài ít hơn bình thường.
• Đau bụng: Trẻ quấy khóc, kêu đau bụng, thường kèm đầy hơi hoặc co bóp bụng.
• Nôn mửa: Trẻ nôn sau khi ăn, có thể do khó tiêu hoặc nhiễm khuẩn.
• Đầy hơi, chướng bụng: Bụng căng, trẻ khó chịu, hay xì hơi.
• Biếng ăn: Trẻ chán ăn, ăn ít hoặc từ chối ăn.
• Phân bất thường: Phân có máu, màu sắc lạ (xanh, trắng) hoặc có chất nhầy.
• Mệt mỏi, quấy khóc: Trẻ mệt, thiếu năng lượng, dễ cáu gắt do khó chịu.
• Lưu ý: Nếu trẻ có triệu chứng nghiêm trọng (tiêu chảy kéo dài, nôn nhiều, phân có máu, sút cân), cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

IV. Cách xử lý rối loạn tiêu hóa ở trẻ

1. Khi trẻ bị tiêu chảy

• Dấu hiệu nhận biết: Phân lỏng, đi nhiều lần (trên 3 lần/ngày), có thể kèm đau bụng, nôn, sốt, hoặc mất nước (môi khô, mắt trũng, khóc không ra nước mắt, tiểu ít).

Các bước xử lý ngay tại nhà:

Bước 1: Bù nước và điện giải

• Dùng dung dịch oresol: Mua gói oresol tại hiệu thuốc, pha đúng tỷ lệ (theo hướng dẫn sử dụng).
• Lưu ý: Không dùng nước ngọt, nước ép đóng chai vì làm tiêu chảy nặng hơn.

Bước 2: Duy trì chế độ ăn phù hợp

• Trẻ còn bú mẹ: Tiếp tục cho bú, tăng cữ bú nếu trẻ đòi. Sữa mẹ giúp bổ sung nước và tăng sức đề kháng.
• Trẻ ăn dặm: Cho ăn thức ăn dễ tiêu như:
• Cháo gạo nấu loãng với cà rốt (cà rốt luộc, nghiền nhuyễn giúp giảm tiêu chảy).
• Chuối chín (nghiền nhuyễn, 1-2 muỗng/lần).
• Súp khoai tây (luộc, nghiền, thêm ít muối).
• Ví dụ thực đơn cho trẻ 1-3 tuổi: Sáng: Cháo gạo + chuối nghiền; Trưa: Súp khoai tây; Chiều: Cháo cà rốt.
• Tránh: Sữa công thức (nếu trẻ không dung nạp), thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán, bánh kẹo.

Bước 3: Bổ sung men vi sinh

• Sử dụng men vi sinh
• Kẽm: Bổ sung kẽm (theo liều bác sĩ) để giảm thời gian tiêu chảy.

Bước 4: Theo dõi dấu hiệu nguy hiểm

Ghi lại: Số lần đi tiêu, màu sắc phân (có máu không), tình trạng nôn, sốt, lượng nước tiểu. Đưa trẻ đến bác sĩ ngay nếu:

• Trẻ lờ đờ, không bú/ăn, khóc không ra nước mắt.
• Phân có máu, sốt cao trên 38.5°C kéo dài.
• Tiêu chảy trên 3 ngày không giảm.

Bước 5: Vệ sinh sạch sẽ

• Rửa sạch vùng hậu môn sau mỗi lần đi tiêu bằng nước ấm, lau khô để tránh hăm.
• Rửa tay cho trẻ và bố mẹ trước khi ăn, sau khi thay tã.

2. Khi trẻ bị táo bón

Dấu hiệu nhận biết: Phân cứng, khô, đi tiêu dưới 3 lần/tuần, trẻ rặn đau, có thể kèm đau bụng, khó chịu.

Các bước xử lý ngay tại nhà:

Bước 1: Điều chỉnh chế độ ăn

– Tăng thực phẩm giàu chất xơ cho bé

• Rau: Rau lang, mồng tơi, cải bó xôi (luộc, xay nhuyễn nếu trẻ nhỏ).
• Trái cây: Táo (luộc chín), lê, kiwi, mận (nghiền hoặc cắt nhỏ).
• Ví dụ: Trẻ 3 tuổi, cho ăn 1 quả kiwi/ngày hoặc 1 bát nhỏ súp rau cải.

– Bổ sung đủ nước: Ba mẹ có thể bổ sung cho con qua nước lọc, sữa, canh,…

– Tránh: Thức ăn ít chất xơ như bánh mì trắng, cơm trắng, đồ chiên.

Bước 2: Khuyến khích vận động

• Cho trẻ chơi các trò vận động nhẹ (bò, chạy, nhảy) để kích thích nhu động ruột.
• Massage bụng: Xoa bụng trẻ theo vòng tròn, từ phải sang trái, 5-10 phút/lần, 2 lần/ngày.

Bước 3: Tạo thói quen đi tiêu

• Đặt trẻ ngồi bô hoặc bồn cầu 5-10 phút sau bữa ăn (khi nhu động ruột hoạt động mạnh).
• Khen ngợi khi trẻ đi tiêu thành công để tạo tâm lý thoải mái.

Bước 4: Sử dụng hỗ trợ nếu cần

• Nếu phân quá cứng, hỏi bác sĩ về thuốc nhuận tràng nhẹ (như Lactulose, liều 1-2ml/kg/ngày).
• Không tự ý thụt hậu môn cho trẻ, vì có thể gây lệ thuộc.

Bước 5: Theo dõi và đến bác sĩ

Nếu trẻ không đi tiêu trên 3 ngày, đau bụng nhiều hoặc có máu trong phân, đưa đi khám ngay.

3. Khi trẻ bị đầy hơi, đau bụng

Dấu hiệu nhận biết: Trẻ quấy khóc, bụng căng, xì hơi nhiều, khó chịu sau ăn.

Các bước xử lý ngay tại nhà:

Bước 1: Điều chỉnh bữa ăn

• Chia nhỏ bữa ăn (4-5 bữa/ngày, mỗi bữa ít hơn).
• Tránh thực phẩm gây đầy hơi: Đậu, bắp cải, nước có ga.
• Cho ăn chậm, nhai kỹ (nếu trẻ lớn). Với trẻ nhỏ, bú bình cần chọn núm vú chống sặc để tránh nuốt khí.

Bước 2: Massage

• Massage bụng theo vòng tròn, 5-10 phút/lần.
• Đặt trẻ nằm sấp (nếu trên 6 tháng) hoặc bế áp bụng trẻ vào vai mẹ, vỗ nhẹ lưng để đẩy khí ra.

Bước 3: Theo dõi

Nếu trẻ sốt, nôn nhiều hoặc đau bụng dữ dội, đưa đi khám ngay (có thể là dấu hiệu viêm ruột thừa hoặc tắc ruột).

4. Khi trẻ bị nôn trớ

Dấu hiệu nhận biết: Trẻ nôn sau ăn, có thể do ăn quá no, nhiễm khuẩn, hoặc trào ngược.

Các bước xử lý ngay tại nhà:

Bước 1: Nghỉ ngơi và bù nước

• Để trẻ nghỉ ngơi, không ép ăn ngay.
• Cho uống nước hoặc oresol từng thìa nhỏ (5-10ml/lần, mỗi 5 phút).

Bước 2: Điều chỉnh cách ăn

• Cho ăn ít, chia nhiều bữa. Với trẻ bú, giảm lượng sữa mỗi cữ, bú chậm.
• Sau ăn, bế trẻ thẳng đứng 20-30 phút, không nằm ngay.

Bước 3: Theo dõi và đến bác sĩ

Nếu nôn kèm sốt, tiêu chảy hoặc nôn liên tục trên 6 tiếng, đưa đi khám ngay.

III. Phòng ngừa rối loạn tiêu hóa ở trẻ em

Hiểu rõ về bệnh lý rối loạn tiêu hóa ở trẻ em là tiền đề rất quan trọng giúp ba mẹ chăm sóc bé được tốt hơn. Dưới đây là một số phương pháp phòng ngừa rối loạn tiêu hóa ở trẻ, ba mẹ có thể tham khảo.

1. Chế độ ăn uống hợp lý

• Cho trẻ ăn thực phẩm dễ tiêu, giàu chất xơ (rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt).
• Tránh thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn nhanh, hoặc thực phẩm gây kích ứng (quá cay, chua).
• Đảm bảo trẻ uống đủ nước để hỗ trợ tiêu hóa và ngăn táo bón.
• Chuyển đổi chế độ ăn (từ sữa mẹ sang ăn dặm) từ từ để trẻ thích nghi.

2. Vệ sinh an toàn thực phẩm

• Rửa sạch thực phẩm, nấu chín kỹ, bảo quản đúng cách.
• Rửa tay cho trẻ và người chăm sóc trước khi ăn hoặc chuẩn bị thức ăn.
• Sử dụng nguồn nước sạch để tránh nhiễm khuẩn.

3. Tăng cường sức đề kháng

• Bổ sung thực phẩm giàu vitamin (C, D) và khoáng chất (kẽm) để hỗ trợ hệ miễn dịch.
• Cho trẻ bú sữa mẹ trong 6 tháng đầu để tăng cường kháng thể.
• Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc và vận động thường xuyên.

4. Sử dụng kháng sinh đúng cách

• Chỉ dùng kháng sinh khi có chỉ định của bác sĩ.
• Kết hợp bổ sung men vi sinh (probiotics) để cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột nếu trẻ dùng kháng sinh.

5. Giữ môi trường sống sạch sẽ

• Dọn dẹp nhà cửa, đồ chơi của trẻ thường xuyên để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với môi trường ô nhiễm hoặc nguồn bệnh.

6. Theo dõi sức khỏe định kỳ

• Đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề tiêu hóa.
• Tiêm phòng đầy đủ để ngăn ngừa các bệnh do virus.

Lời kết: Rối loạn tiêu hóa ở trẻ là tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể cải thiện. Do đó, ba mẹ đừng chủ quan khi thấy con quấy khóc hay biếng ăn dài ngày. Hãy đồng hành cùng con bằng sự quan tâm đúng cách. Và đừng ngần ngại tham khảo ý kiến bác sĩ để giúp bé phục hồi nhanh chóng, phát triển khỏe mạnh toàn diện.

Có thể bạn quan tâm:

• 6 dấu hiệu trẻ sơ sinh bị rối loạn tiêu hóa, phụ huynh cần biết
• Trẻ rối loạn tiêu hóa không nên ăn gì?