Hậu môn là bộ phận quan trọng trong hệ tiêu hóa, tuy nhiên nhiều người thường ngại ngùng khi gặp phải các vấn đề sức khỏe ở vùng này. Các bệnh về hậu môn như trĩ, nứt kẽ hậu môn, áp xe hậu môn hay viêm hậu môn… gây đau đớn, khó chịu và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Hiểu biết đúng đắn về triệu chứng, nguyên nhân bệnh hậu môn thường gặp sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe và điều trị kịp thời.
Mục lục
I. Các bệnh về hậu môn thường gặp hiện nay
Các bệnh lý vùng hậu môn tuy thường không nguy hiểm đến tính mạng nhưng lại gây ra nhiều phiền toái, đau đớn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và nguyên nhân sẽ giúp điều trị kịp thời, tránh những biến chứng không đáng có.
1. Suy giãn tĩnh mạch hậu môn (Bệnh trĩ)
Suy giãn tĩnh mạch hậu môn, thường được gọi là bệnh trĩ, là tình trạng các búi tĩnh mạch ở vùng hậu môn, trực tràng bị sưng, viêm và giãn nở quá mức.
Nguyên nhân chính: Tăng áp lực lên tĩnh mạch hậu môn kéo dài là yếu tố hàng đầu:
- Táo bón mãn tính và rặn mạnh khi đi đại tiện.
- Ngồi hoặc đứng quá lâu.
- Phụ nữ mang thai và sinh nở.
- Thừa cân, béo phì.
- Chế độ ăn ít chất xơ, ít uống nước.
- Lao động nặng, mang vác vật nặng.
Triệu chứng điển hình:
- Chảy máu khi đi đại tiện: Là dấu hiệu phổ biến nhất, máu tươi nhỏ giọt, dính trên giấy vệ sinh hoặc bắn thành tia.
- Sa búi trĩ: Ban đầu búi trĩ có thể tự co lên sau khi đi đại tiện, về sau cần dùng tay đẩy lên hoặc sa hẳn ra ngoài không tự co vào được.
- Đau, ngứa, rát hậu môn: Tăng lên khi búi trĩ bị sưng viêm, tắc mạch hoặc sa ra ngoài.
- Cảm giác cộm, vướng ở hậu môn.
Bệnh trĩ tuy không đe dọa tính mạng nhưng gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt, công việc. Các biến chứng có thể gặp bao gồm: Thiếu máu mãn tính (do chảy máu kéo dài), trĩ tắc mạch (đau dữ dội, cần cấp cứu), viêm nhiễm búi trĩ sa (có thể dẫn đến hoại tử nếu không xử lý) và nguy cơ nhiễm trùng huyết trong trường hợp nặng.
| Chi tiết: Suy giãn tĩnh mạch hậu môn là gì? Nguy hiểm không? Cách xử lý |
2. Rò hậu môn
Rò hậu môn là tình trạng có một đường nhỏ bất thường nối giữa ống hậu môn hoặc trực tràng với vùng da quanh hậu môn. Đây là hậu quả của một nhiễm trùng mãn tính và thường xuất phát từ áp xe hậu môn không được điều trị triệt để hoặc vỡ ra.
Nguyên nhân chính: Bệnh thường xuất phát từ nhiễm trùng các tuyến hậu môn, tạo thành những đường dẫn lưu mủ ra ngoài da.
Triệu chứng:
- Tiết dịch liên tục: Dịch mủ, máu hoặc phân rỉ ra từ lỗ rò trên da quanh hậu môn, gây ẩm ướt và khó chịu.
- Đau và sưng: Đặc biệt là khi ngồi, đi đại tiện hoặc khi lỗ rò bị tắc nghẽn.
- Ngứa và kích ứng da: Do dịch tiết ra liên tục.
- Sốt (khi có nhiễm trùng cấp tính): Thường xảy ra khi đường rò bị tắc và hình thành áp xe mới.
Rò hậu môn là một bệnh lý mãn tính, không thể tự lành và có xu hướng tái phát nếu không được điều trị đúng cách. Đây là bệnh lý phức tạp, thường cần phẫu thuật để điều trị triệt để.
| Chi tiết: Rò hậu môn: Nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng, điều trị |
3. Áp xe hậu môn
Áp xe hậu môn là tình trạng tụ mủ cấp tính do nhiễm trùng các tuyến nhỏ nằm bên trong ống hậu môn. Đây thường là giai đoạn đầu của rò hậu môn.
Nguyên nhân chính: Thường do tắc nghẽn các tuyến hậu môn bởi phân, dị vật hoặc vi khuẩn, tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển và gây nhiễm trùng, hình thành ổ mủ.
Triệu chứng điển hình:
- Đau dữ dội: Cơn đau thường xuyên, liên tục, tăng lên khi ngồi, đi lại hoặc đi đại tiện. Vùng hậu môn trở nên rất nhạy cảm khi chạm vào.
- Sưng và nóng đỏ: Vùng da quanh hậu môn sưng to, đỏ, nóng và căng.
- Sốt và ớn lạnh: Dấu hiệu của nhiễm trùng toàn thân.
- Khó chịu khi đi đại tiện.
Áp xe hậu môn là tình trạng cấp tính cần được xử lý ngay lập tức. Nếu không được dẫn lưu kịp thời, ổ mủ có thể tự vỡ ra, gây đau đớn và tạo thành đường rò hậu môn mãn tính. Nhiễm trùng cũng có thể lan rộng, gây nhiễm trùng huyết, đe dọa tính mạng người bệnh.
| Chi tiết: Áp xe hậu môn là gì? Có tự khỏi không? Biểu hiện và cách điều trị |
4. Hẹp hậu môn
Hẹp hậu môn là tình trạng ống hậu môn bị thu hẹp bất thường, gây khó khăn và đau đớn khi đi đại tiện.
Nguyên nhân chính:
- Biến chứng sau phẫu thuật hậu môn: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt sau các phẫu thuật cắt trĩ quá rộng, phẫu thuật rò hậu môn hoặc các can thiệp khác gây sẹo xơ.
- Nhiễm trùng mãn tính: Các bệnh lý viêm nhiễm kéo dài ở hậu môn (như bệnh Crohn, lao) có thể gây sẹo và xơ hóa.
- Chấn thương vùng hậu môn: Chấn thương hoặc vết rách không lành đúng cách.
- Ít gặp hơn: Hẹp hậu môn bẩm sinh (ở trẻ em) hoặc do ung thư.
Triệu chứng:
- Khó khăn khi đi đại tiện: Phân bị thu nhỏ lại, có dạng dẹt hoặc thành sợi.
- Đau khi đi đại tiện: Do phân phải đi qua một đoạn ống hẹp.
- Táo bón mãn tính: Do người bệnh ngại đi đại tiện vì đau.
- Chảy máu: Có thể xảy ra do rách niêm mạc khi cố gắng đẩy phân ra ngoài.
Hẹp hậu môn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống do táo bón và đau đớn kéo dài. Tình trạng này có thể dẫn đến phân bị kẹt, phình giãn đại tràng trên chỗ hẹp hoặc gây nứt kẽ hậu môn thứ phát. Trong trường hợp nặng, có thể cần phẫu thuật để nong rộng hoặc tạo hình lại hậu môn.
5. Nứt kẽ hậu môn
Nứt kẽ hậu môn là một vết rách nhỏ ở lớp niêm mạc ống hậu môn, thường nằm ở vị trí 6 hoặc 12 giờ (hướng về phía xương cụt hoặc xương mu).
Nguyên nhân chính: Thường do chấn thương niêm mạc hậu môn bởi:
- Đi đại tiện phân cứng, to: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất.
- Táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài: Gây áp lực và kích ứng liên tục.
- Rặn mạnh khi đi đại tiện.
- Quan hệ tình dục qua đường hậu môn không an toàn.
- Ít gặp hơn: Bệnh Crohn, lao, ung thư.
Triệu chứng điển hình:
- Đau dữ dội: Cơn đau buốt, xé rách, như có dao cắt, đặc biệt là khi đi đại tiện và kéo dài vài giờ sau đó.
- Chảy máu ít: Thường là máu tươi dính trên giấy vệ sinh hoặc lẫn trong phân.
- Ngứa và khó chịu: Do kích ứng ở vùng vết nứt.
- Co thắt cơ vòng hậu môn: Cơ vòng bị co thắt do đau, càng làm trầm trọng thêm tình trạng nứt và cản trở lành vết thương.
Nứt kẽ hậu môn tuy nhỏ nhưng gây đau đớn dữ dội, khiến người bệnh ám ảnh việc đi đại tiện và thường nhịn đi ngoài, dẫn đến táo bón, tạo thành một vòng luẩn quẩn khó thoát. Nếu không điều trị, nứt kẽ có thể trở thành mãn tính (kéo dài trên 6 tuần), khó lành hơn và có thể kèm theo mụn thịt bảo vệ ở rìa hậu môn.
| Chi tiết: Nứt kẽ hậu môn: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa |
6. Polyp hậu môn
Polyp hậu môn là những khối thịt thừa mọc trong ống hậu môn hoặc trực tràng. Đa số polyp lành tính nhưng một số có thể tiến triển thành ung thư.
Triệu chứng:
- Chảy máu hậu môn
- Thay đổi thói quen đại tiện
- Hoặc không có triệu chứng.
Bệnh cần được phát hiện và theo dõi định kỳ để đánh giá nguy cơ ác tính.
7. Viêm hậu môn
Viêm hậu môn là tình trạng viêm nhiễm niêm mạc hậu môn
Nguyên nhân có thể do nhiễm khuẩn, nấm, virus hoặc các nguyên nhân không nhiễm trùng.
Triệu chứng bao gồm:
- Đau, ngứa, nóng rát hậu môn
- Có thể có dịch tiết bất thường
Phương án điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể gây viêm.
8. Bệnh giang mai hậu môn
Giang mai hậu môn là một bệnh lây truyền qua đường tình dục do vi khuẩn Treponema pallidum gây ra, biểu hiện ở vùng hậu môn và trực tràng do quan hệ tình dục không an toàn qua đường hậu môn.
- Nguyên nhân chính: Lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với vết loét của người bệnh giang mai, thường xảy ra trong quá trình quan hệ tình dục qua đường hậu môn không được bảo vệ.
- Triệu chứng điển hình: Các triệu chứng thay đổi theo giai đoạn bệnh:
- Giai đoạn 1 (Săng giang mai): xuất hiện một hoặc nhiều vết loét ở hậu môn hoặc trực tràng. Săng thường không đau, hình tròn hoặc bầu dục, bờ cứng, đáy sạch
- Giai đoạn 2: Vài tuần đến vài tháng sau, có thể xuất hiện ban đỏ toàn thân, sốt, nổi hạch, đau họng, rụng tóc. Ở vùng hậu môn, có thể xuất hiện sẩn phẳng – các nốt sùi màu xám hoặc hồng, ẩm ướt, không đau, giống mụn cóc ở hậu môn và bẹn.
- Giai đoạn tiềm ẩn và Giai đoạn 3: Bệnh tiến triển âm thầm, không triệu chứng.
Giang mai là bệnh nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời. Bệnh có thể tiến triển âm thầm và gây ra các tổn thương vĩnh viễn cho hệ thần kinh, tim mạch, mắt, xương khớp, thậm chí tử vong ở giai đoạn cuối.
Ngoài ra, sự hiện diện của các vết loét giang mai ở hậu môn làm tăng nguy cơ lây nhiễm và mắc các bệnh tình dục khác, bao gồm HIV. Việc chẩn đoán và điều trị sớm giang mai hậu môn bằng kháng sinh là rất quan trọng.
9. Các bệnh lý khác
- Ung thư hậu môn: Khối u ác tính vùng hậu môn.
- Sa niêm mạc hậu môn: Một phần trực tràng hoặc niêm mạc hậu môn lòi ra ngoài khi đi cầu.
- Mụn cóc hậu môn (do HPV)
- Bệnh Crohn vùng hậu môn trực tràng
- Viêm nang lông, nấm hoặc nhiễm trùng khác vùng hậu môn
II. Các triệu chứng phổ biến
Các bệnh lý hậu môn thường biểu hiện qua nhiều triệu chứng đa dạng, từ nhẹ đến nghiêm trọng. Các triệu chứng dễ nhận biết bao gồm:
- Đau hậu môn: triệu chứng phổ biến nhất, có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau. đau nhói như dao cắt, đau âm ỉ liên tục, đau dữ dội đột ngột.
- Ngứa hậu môn là cảm giác khó chịu khiến người bệnh muốn gãi liên tục. Ngứa có thể từ nhẹ do vệ sinh kém đến dữ dội do viêm da, nhiễm nấm hoặc ký sinh trùng. Ngứa kéo dài có thể dẫn đến gãi nhiều, tổn thương da và nhiễm trùng thứ phát.
- Chảy máu hậu môn cần được đánh giá cẩn thận về màu sắc và lượng máu. Máu tươi thường từ hậu môn hoặc trực tràng thấp như trong trường hợp trĩ và nứt kẽ, trong khi máu đen có thể từ vị trí cao hơn trong ruột. Chảy máu liên tục có thể dẫn đến thiếu máu.
- Chảy dịch hậu môn bao gồm dịch trong nhầy do viêm nhẹ, dịch vàng có mủ do nhiễm trùng vi khuẩn, hoặc dịch có mùi hôi do rò hậu môn.
- Sưng đỏ vùng hậu môn từ nhẹ do kích ứng đến nóng đỏ do áp xe cũng là dấu hiệu quan trọng.
- Xuất hiện khối u hoặc nốt sần, dù mềm hay cứng, đều cần được bác sĩ khám để loại trừ bệnh lý nguy hiểm.
Khi gặp các triệu chứng như đau dữ dội không giảm, chảy máu nhiều, sốt cao trên 38.5°C hoặc khối u tăng kích thước nhanh, bệnh nhân cần đến bác sĩ ngay lập tức để được xử lý kịp thời.
III. Nguyên nhân gây nên các bệnh về hậu môn
Các bệnh về hậu môn thường xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, liên quan đến thói quen sinh hoạt và bệnh lý sức khỏe. Dưới đây là một số nguyên nhân chính khiến bộ phận này có thể mắc bệnh:
- Thói quen ăn uống thiếu khoa học: Chế độ ăn ít chất xơ, thiếu rau xanh, uống ít nước hoặc tiêu thụ nhiều đồ cay nóng, rượu bia dễ gây táo bón, dẫn đến áp lực lên hậu môn và nguy cơ mắc bệnh.
- Táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài: Táo bón khiến phân cứng, phải rặn mạnh, gây tổn thương hậu môn. Tiêu chảy liên tục cũng kích ứng niêm mạc, tăng nguy cơ viêm nhiễm.
- Thói quen ngồi lâu, ít vận động: Ngồi quá lâu, đặc biệt ở tư thế không đúng, làm tăng áp lực lên vùng hậu môn, dễ gây bệnh trĩ hoặc nứt kẽ hậu môn.
- Vệ sinh không đúng cách: Vệ sinh hậu môn không sạch hoặc quá mạnh có thể gây viêm nhiễm, kích ứng hoặc tổn thương vùng da nhạy cảm.
- Nhiễm khuẩn hoặc bệnh lý nền: Vi khuẩn, nấm hoặc các bệnh lý như viêm đại tràng, bệnh Crohn có thể lan sang hậu môn, gây áp xe hoặc rò hậu môn.
- Yếu tố khác: Mang thai, béo phì, hoặc tuổi cao làm tăng áp lực lên tĩnh mạch hậu môn, dễ dẫn đến các bệnh lý như trĩ hoặc sa trực tràng.
Việc hiểu rõ những nguyên nhân này giúp chúng ta chủ động thay đổi lối sống, thói quen để phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe vùng hậu môn một cách hiệu quả nhất.
IV. Điều trị
Điều trị bệnh lý hậu môn – trực tràng cần phối hợp đa phương pháp, tùy mức độ nghiêm trọng.
- Điều trị nội khoa là bước đầu tiên với thuốc giảm đau như paracetamol, NSAID và kháng sinh theo kháng sinh đồ. Corticosteroid giúp chống viêm hiệu quả, trong khi thuốc làm mềm phân như lactulose giảm áp lực khi đi tiêu.
- Điều trị tại nhà bao gồm ngâm nước ấm để làm sạch và giảm đau, sử dụng thuốc mỡ kháng sinh chống viêm, cùng băng ép để cầm máu và bảo vệ vết thương.
- Phẫu thuật được chỉ định khi điều trị nội khoa thất bại hoặc có biến chứng nghiêm trọng. Các phương pháp từ cắt bỏ, khâu phục hồi đến kỹ thuật ít xâm lấn như laser và sóng radio ngày càng được ưa chuộng.
- Điều trị hỗ trợ không thể thiếu với chế độ dinh dưỡng đầy đủ, hỗ trợ tâm lý và vật lý trị liệu để đảm bảo phục hồi toàn diện.
V. Những biện pháp phòng ngừa
Để phòng ngừa các bệnh về hậu môn, bạn có thể áp dụng những biện pháp sau:
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Tăng cường chất xơ. Uống đủ 2-2.5 lít nước mỗi ngày. Đồng thời, cần hạn chế thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ, đồ uống có cồn và caffeine.
- Thói quen sinh hoạt khoa học: Tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày. Không nhịn đi đại tiện, tạo thói quen đi vệ sinh vào giờ cố định, tránh ngồi quá lâu trên bồn cầu và không rặn mạnh là những nguyên tắc cần tuân thủ.
- Vệ sinh hậu môn đúng cách: rửa sạch bằng nước và xà phòng sau khi đi đại tiện. Thấm khô nhẹ nhàng thay vì chà xát mạnh. Tránh sử dụng các sản phẩm vệ sinh có hóa chất mạnh và mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát.
- Kiểm soát cân nặng hợp lý, điều trị các bệnh lý nền như tiểu đường, bệnh Crohn. Thực hiện khám sức khỏe định kỳ đặc biệt quan trọng đối với những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh về đường tiêu hóa.
Các bệnh về hậu môn rất đa dạng và có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Mỗi bệnh có đặc điểm riêng và cần phương pháp điều trị phù hợp. Hy vọng những chia sẻ trên đây giúp bạn hiểu rõ hơn về các bệnh lý hậu môn và tìm được giải pháp phù hợp cho tình trạng của mình.
Tác giả
Hà Thị Kim Liên
Hà Thị Kim Liên - Tốt nghiệp Học viện Báo chí và Tuyên truyền niên khóa 2010-2014. Cô có 8 năm kinh nghiệm trong vị trí biên tập viên, content, Copywriter tại các lĩnh vực liên quan tới làm đẹp, sức khỏe…
