Nứt kẽ hậu môn mạn là một dạng tổn thương niêm mạc hậu môn mạn tính, thường gặp ở người táo bón kéo dài hoặc có thói quen đại tiện không điều độ. Bệnh có thể dẫn đến tình trạng viêm loét, tạo mô xơ và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Hiểu biết đầy đủ về bệnh giúp phòng ngừa và điều trị hiệu quả hơn.
Mục lục
I. Nứt kẽ hậu môn mạn là gì?
Nứt kẽ hậu môn mạn (hay còn gọi là nứt kẽ hậu môn mãn tính) là tình trạng niêm mạc ống hậu môn bị rách, tổn thương sâu và kéo dài trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng, khó tự lành, gây đau rát và chảy máu mỗi khi đi đại tiện. So với nứt kẽ hậu môn cấp tính, dạng mạn tính thường xuất hiện sau khi bệnh kéo dài mà không được điều trị đúng cách hoặc do thói quen sinh hoạt không khoa học.
Đặc trưng của bệnh gồm:
- Vết nứt sâu, có thể kèm theo xơ chai, da thừa hoặc polyp hậu môn.
- Cơn đau kéo dài sau khi đi đại tiện.
- Dễ tái phát, khó điều trị bằng các biện pháp đơn giản.
II. Dấu hiệu nứt kẽ hậu môn mạn tính
Ở giai đoạn mạn tính, bệnh không còn chỉ là những vết rách nhỏ gây khó chịu thoáng qua. Người bệnh thường xuyên đối mặt với các triệu chứng kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt. Một số dấu hiệu điển hình của nứt kẽ hậu môn mạn gồm:
- Đau rát dữ dội và kéo dài: cơn đau xuất hiện ngay trong lúc đi đại tiện và tiếp tục âm ỉ nhiều giờ sau đó. Đây là điểm khác biệt lớn so với nứt kẽ hậu môn cấp tính, nơi cơn đau thường ngắn và dễ chịu hơn.
- Chảy máu hậu môn: máu đỏ tươi xuất hiện thành vệt nhỏ trên giấy vệ sinh hoặc dính trên phân. Trong nứt kẽ hậu môn mãn tính, máu thường ít nhưng dai dẳng, dễ dẫn đến thiếu máu nhẹ nếu kéo dài.
- Co thắt cơ vòng hậu môn: hậu môn có cảm giác căng chặt, khiến việc đi vệ sinh khó khăn hơn.
- Xuất hiện mô xơ hoặc da thừa quanh hậu môn: khi tổn thương kéo dài, cơ thể tạo sẹo xơ và polyp nhỏ, đây là đặc điểm thường chỉ gặp ở nứt kẽ hậu môn mạn tính.
- Tâm lý e ngại khi đi vệ sinh: người bệnh sợ đau, có xu hướng nhịn đại tiện, khiến phân khô cứng, tình trạng nứt kẽ càng nặng thêm.
Nếu các triệu chứng này kéo dài trên 6 tuần, nhiều khả năng bạn đang mắc nứt kẽ hậu môn mãn tính, chứ không còn ở mức cấp tính đơn thuần.
III. Nguyên nhân gây nứt kẽ hậu môn mạn tính
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến bệnh, trong đó thường bắt nguồn từ việc nứt kẽ hậu môn cấp tính không được điều trị đúng cách. Lâu ngày, tổn thương trở nên sâu, xơ chai và chuyển thành mạn tính.
- Táo bón kéo dài: đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi phân cứng và to, quá trình đi ngoài gây rách niêm mạc hậu môn, vết nứt khó lành và ngày càng nghiêm trọng.
- Tiêu chảy mạn tính: đi ngoài nhiều lần với phân lỏng cũng khiến niêm mạc hậu môn bị kích ứng, dẫn đến tổn thương kéo dài.
- Thói quen xấu khi đi vệ sinh: ngồi quá lâu trong toilet, rặn mạnh hoặc thường xuyên nhịn đại tiện đều làm tăng áp lực hậu môn.
- Cơ vòng hậu môn co thắt mạnh: một số người có đặc điểm sinh lý khiến cơ vòng hậu môn luôn căng chặt. Điều này làm giảm lưu thông máu, khiến vết nứt khó hồi phục.
- Ảnh hưởng từ bệnh lý nền: bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, lao trực tràng hoặc các bệnh viêm mạn tính vùng trực tràng – hậu môn cũng là yếu tố nguy cơ.
- Nguyên nhân khác: phụ nữ sau sinh, chấn thương do quan hệ qua đường hậu môn, chế độ ăn ít chất xơ, ít uống nước.
Tóm lại, nứt kẽ hậu môn mạn tính thường là hậu quả của sự kết hợp nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là sự chủ quan của người bệnh khi bỏ qua điều trị sớm ở giai đoạn cấp tính.
IV. Nứt kẽ hậu môn mạn tính có nguy hiểm không?
Câu trả lời là có. Nếu nứt kẽ hậu môn cấp tính còn có khả năng tự lành sau vài tuần, thì nứt kẽ hậu môn mạn lại hoàn toàn khác. Đây là giai đoạn bệnh đã tiến triển phức tạp, kéo dài dai dẳng, khó điều trị và có thể để lại nhiều biến chứng nặng nề.
Một số biến chứng điển hình và điều trị phức tạp như:
- Áp-xe hậu môn: Nhiễm trùng kéo dài có thể hình thành ổ mủ, gây đau nhức, sốt, ảnh hưởng toàn thân.
- Rò hậu môn: Từ áp-xe, đường rò phức tạp hình thành, khiến bệnh nhân phải đối diện với can thiệp phẫu thuật phức tạp.
- Sẹo xơ và hẹp hậu môn: Lâu ngày, mô sợi xơ và sẹo hình thành, dẫn đến hẹp hậu môn, làm việc đại tiện khó khăn và đau đớn hơn.
- Ảnh hưởng toàn thân: Đau kéo dài, chảy máu mạn tính dễ gây thiếu máu, suy nhược cơ thể; đồng thời khiến người bệnh luôn trong trạng thái lo lắng, trầm cảm.
Có thể khẳng định, nứt kẽ hậu môn mạn là một bệnh lý không đe dọa tính mạng. Nhưng nếu chủ quan bệnh càng nặng và điều trị càng khó khăn, thậm chí bắt buộc phải can thiệp ngoại khoa. Vì vậy, người bệnh không nên chờ đợi hay tự ý dùng thuốc tại nhà, mà cần chủ động thăm khám bác sĩ chuyên khoa càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
V. Cách chữa nứt kẽ hậu môn mạn tính
Điều trị nứt kẽ hậu môn mãn tính cần phối hợp nhiều phương pháp, tùy thuộc mức độ tổn thương. Mục tiêu là làm lành vết nứt, giảm đau, phòng ngừa tái phát và cải thiện chất lượng cuộc sống.
1. Điều trị nội khoa
Được áp dụng cho những trường hợp chưa biến chứng nặng:
- Thuốc bôi và thuốc đặt hậu môn: chứa nitroglycerin, nifedipine hoặc diltiazem, có tác dụng giãn cơ vòng, tăng lưu lượng máu đến vết nứt, thúc đẩy lành thương.
- Thuốc nhuận tràng: giúp làm mềm phân, hạn chế táo bón.
- Thuốc giảm đau, kháng viêm: giảm khó chịu trong sinh hoạt hàng ngày.
- Tiêm botulinum toxin: một lựa chọn thay thế phẫu thuật, giúp làm giãn cơ vòng tạm thời.
2. Điều trị ngoại khoa
Nếu điều trị nội khoa không hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật:
- Cắt cơ vòng hậu môn trong bên (LIS – Lateral Internal Sphincterotomy): đây là phương pháp được coi là tiêu chuẩn vàng, giúp giảm áp lực cơ vòng, vết nứt nhanh lành.
- Cắt bỏ mô xơ, polyp hoặc da thừa: nhằm loại bỏ tổn thương mạn tính, ngăn tái phát.
Phẫu thuật thường mang lại hiệu quả cao, tỷ lệ tái phát thấp, song cần thực hiện tại cơ sở y tế chuyên khoa uy tín.
3. Thay đổi lối sống và phòng ngừa tái phát
Điều trị y khoa sẽ khó thành công nếu người bệnh không điều chỉnh thói quen sinh hoạt. Một số biện pháp hỗ trợ quan trọng:
- Ăn nhiều chất xơ: rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Uống đủ 2 – 2,5 lít nước mỗi ngày.
- Vận động thường xuyên, tránh ngồi quá lâu.
- Tập thói quen đại tiện đúng giờ, không nhịn, không rặn mạnh.
- Vệ sinh hậu môn sạch sẽ, có thể ngâm nước ấm sau khi đi ngoài để giảm đau và tăng tuần hoàn máu.
Có thể nói, điều trị nứt kẽ hậu môn mạn tính là sự kết hợp giữa phác đồ của bác sĩ và thay đổi lối sống. Người bệnh cần tuân thủ đúng, không tự ý dùng thuốc để tránh biến chứng.
VI. Một số câu hỏi thường gặp
1. Nứt kẽ hậu môn mãn tính có tự khỏi được không?
Câu trả lời là không. Nứt kẽ hậu môn mạn thường đi kèm tình trạng bờ vết thương xơ chai, cơ thắt hậu môn tăng trương lực. Điều này khiến vết nứt khó liền, thậm chí ngày càng nặng hơn. Vì vậy, cách tốt nhất là đi khám sớm để có phác đồ điều trị y khoa phù hợp.
2. Trị nứt kẽ hậu môn mãn tính tại nhà được không?
Với nứt kẽ hậu môn cấp tính, các biện pháp tại nhà như ngâm hậu môn bằng nước ấm, ăn nhiều chất xơ, uống nhiều nước có thể giúp cải thiện rõ rệt. Nhưng khi bệnh đã trở thành nứt kẽ hậu môn mạn, việc điều trị tại nhà chỉ có tác dụng hỗ trợ giảm đau, giảm táo bón, chứ không thể chữa khỏi hoàn toàn.
Một số biện pháp tại nhà có thể áp dụng:
- Ngâm hậu môn bằng nước ấm 2–3 lần/ngày để làm mềm cơ thắt, giảm đau.
- Tăng cường chất xơ (rau xanh, hoa quả tươi, ngũ cốc nguyên hạt).
- Uống 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày để hạn chế táo bón.
- Vận động thường xuyên, tránh ngồi lâu một chỗ.
Tuy nhiên, điều trị triệt để nứt kẽ hậu môn mạn thường cần kết hợp thuốc bôi, thuốc uống hoặc thậm chí can thiệp ngoại khoa. Người bệnh không nên chỉ dựa vào mẹo dân gian hoặc tự điều trị tại nhà quá lâu, sẽ làm chậm trễ thời điểm chữa bệnh hiệu quả nhất.
3. Mẹo chữa nứt kẽ hậu môn mãn tính là gì?
Trong dân gian, có nhiều mẹo như dùng dầu dừa, nha đam, lá trầu không, nghệ tươi… bôi ngoài hậu môn để giảm đau và hỗ trợ liền vết nứt. Những mẹo này có thể giúp làm dịu cảm giác rát, hạn chế nhiễm khuẩn nhẹ, nhưng chỉ mang tính chất hỗ trợ tạm thời.
Với nứt kẽ hậu môn mạn, các mẹo dân gian không thay thế được điều trị y khoa. Trong mọi trường hợp, người bệnh vẫn nên đi khám chuyên khoa hậu môn – trực tràng để được hướng dẫn phương pháp điều trị phù hợp và an toàn nhất.
Tóm lại, nứt kẽ hậu môn mạn không phải là bệnh có thể xem nhẹ. Mỗi cơn đau, mỗi lần chảy máu đều là tín hiệu cảnh báo cần quan tâm. Sự chủ động trong thăm khám, tuân thủ điều trị và thay đổi thói quen sinh hoạt chính là nền tảng để thoát khỏi tình trạng này, bảo vệ sức khỏe hậu môn – trực tràng lâu dài.
Dược sĩ Nguyễn Thị Thu – Tốt nghiệp chuyên ngành Quản lý và cung ứng thuốc – Cao đẳng dược TW Hải Dương với 6 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực trình dược, đã thực tập, công tác tại nhiều nhà thuốc khác nhau.
